ربا خطرناک تر است یا رایتل؟
همین یک مورد، حکایت از جامعیت احکام دینی در مسائل اجتماعی دارد و اینکه دست هایی در کار است تا برخی بخشهای دین را بزرگ جلوه داده و برخی را نادیده انگارد. کسانی که تصویر کاریکاتوری از دین متناسب با منافع شخصی و مصالح حزبی ارائه می دهند و اصلاح نظام اقتصادی کشور از مفسده ربا را به تعویق می اندازند تا مبادا ثروت اندوزی های حرام شان دچار مانع شود.
«مبارزه» (رسانه تحلیلی خبری دانشجویان خط امام): گاهی در کشور ما رخدادهای نامعقول و سریعی به وقوع می پیوندد که ریشه یابی علت اصلی آنها کار آسانی نیست. گاهی هم مسائلی مزمن به مدت طولانی در جریان است اما ریشه یابی آنها هم کار آسانی نیست چه برسد به رفع علت آن.
همین چندی پیش که اپراتور سوم تلفن همراه (رایتل) به بازار عرضه شد، موجی از نگرانی ها در سطح عام و خاص به وجود آمد که این فناوری نوین مکالمه تصویری می تواند هنجارهای اجتماعی و دینی را در هم بشکند. البته قبلا هم در مورد فناوری پیام تصویری (MMS) ایرانسل سوءظن های مشابهی پیبش آمده بود، اما این بار چنان موج شدید مخالفتی به وجود آمد که اگر این موج در مسائل دیگری بسیج می شد؛ چه بسا به سقوط کابینه هم منجر می شد!
ماجرا اینگونه رخ داد: هنوز اپراتور کار خودش را رسما آغاز نکرده بود که سایتی با عنوان «سراب رایتل» آغاز به کار کرد و سیلی از اعتراضات مکتوب را در مقابل حجم درخواست مشترکان ردیف نمود. استفتاء از علما و مراجع هم انجام و فتاوای صادره در سایت مذکور منتشر شد.[۱] آیات عظام نوری همدانی[۲]، سبحانی[۳]، علوی گرگانی[۴] و مکارم شیرازی[۵] در فتاوی جداگانه راه اندازی نسل سوم تلفن همراه و مکالمه تصویری را تحریم کردند و آن را بر خلاف مصالح جامعه دانستند.
همزمان سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی از نگرانی اعضای این کمیسیون در مورد عدم رعایت شئونات اسلامی در مکالمات تصویری اپراتور جدید تلفن همراه (رایتل) خبر داد [۶] و گفت: «اعضای کمیسیون فرهنگی مدتی است در مورد اپراتور جدید تلفن همراه که خدماتی را در مورد مکالمات تصویری ارائه میکند ابهاماتی دارند.»
حجتالاسلام سیدعلی طاهری افزود: «با توجه به اینکه سیمکارت رایتل علاوه بر صوت، تصویر را هم منتقل میکند این موضوع در اعضای کمیسیون و در بخشهای مذهبی و متدین جامعه ایجاد نگرانی کرده که آیا در انتقال این تصاویر رعایت محرم و نامحرم و حریم خصوصی افراد میشود یا نه!»
نماینده مردم گرگان در مجلس یادآور شد: «پیش از این ما میخواستیم مسئولان وزارت ارتباطات در این باره به کمیسیون توضیح بدهند که با توجه به جابجایی وزیر، این بحث همچنان باقی ماند و در جلسه روز گذشته مجددا مطرح شد لذا از مسئولان مربوطه میخواهیم برای رفع این نگرانی اقدام کنند.»
یک ماه بعد یک عضو کمیسیون فرهنگی مجلس از بررسی ورود رایتل به مدارس و دانشگاه ها با حضور صاحبنظران فرهنگی و دینی و کارشناسان فناوری در کمیسیون فرهنگی گفت: «رایتل یکی از ابعاد فناوریهای جدید است که هم در جامعه و هم به تبع آن در مراکز آموزشی یعنی آموزش و پرورش و به طور طبیعی در آموزش عالی هم مطرح است.» [۷]
جمشید جعفرپور تاکید کرد: «رایتل هم مثل همه فناوریهای کارکرد مثبت و منفی دارد و نیاز داریم آن را در یک بستر و پیوست فرهنگی وارد جامعه کنیم؛ اگر پیشبینیهای لازم را انجام ندهیم و به گونهای پیش برود که ابعاد قضیه مشخص نشوند در میانه راه با مسائلی مواجهه میشویم؛ اگر بتوانیم قبل از اینکه رایتل یک جریان فراگیر شود همه مسائل مربوط به آن را تبیین کنیم و راجع به نحو و حدود استفاده آن تصمیماتی بگیریم با مشکلی مواجه نخواهیم شد.»
اما سوالی که در اینجا مطرح می شود آنست که مگر حساسیت و صدمه رایتل بواسطه امکان مکالمه نامحرم با هم چقدر است که چنین موج مقابله ای با آن شکل می گیرد؟ مگر امکان گفتگوی تصویری به جز تلفن همراه در اینترنت وجود نداشته و ندارد؟ آیا علمای ما به این مسائل وقوف ندارند؟
چرا به یکباره چنین سایتی با چنین فورتت و کیفیتی راه انداری می شود و نخبگان دانشگاهی و حوزوی به تولید محتوا بر علیه رایتل می پردارند؟ آیا چنیبن موجی طبیعی است؟ اگر طبیعی است چرا در موارد مشابه چنین اقداماتی دیده نمی شود؟ و اگر طبیعی نیست، چه کسانی پشت پرده این سایت هستند؟ رقبای رایتل یا خود سهامداران رایتل که قصد دارند به اصطلاح شهر را آشفته و محصول خود را در این هیاهو بیش از پیش مطرح سازند؟
این گزارش قصد دفاع از رایتل یا نادیده گرفتن فتاوای مراجع در مخالفت با آن را ندارد، اما سوال مهمتری که مطرح می شود آنست که چطور در مقابل سایر آسیب های اجتماعی و مذهبی ما سکوت مرگبار وجود دارد اما در مقابل رایتل این همه جدیت؟ به راستی آیا مهمترین عامل فساد فرهنگی و اجتماعی جامعه ما، ریتل است؟ آیا سایر مفاسد جامعه ما هم با این شدت توسط دلسوزان و نخبگان رصد و مقابله می شود؟
به عنوان مثال آیا یک سایت در مخالفت با ربا – که در قرآن کریم از آن به جنگ با خدا تعبیر شده – هم وجود دارد؟ و اساسا خطر رایتل بیشتر است یا ربا؟
البته مراجع ما درباره ربا مواضع جدی داشته و دارند که با یک جستجوی ساده اینترنتی می توان به آن پس برد، اما آیا نخبگان و مسئولان کشور این مواضع و فتاوا را به همان اندازه که علیه رایتل انعکاس دادند، انعکاس می دهند؟ وگرنه کیست که نداند دغدغه علما به همان اندازه که در مسائل فرهنگی جدی است در مسائل اقتصادی هم هست.
به عنوان مثال حضرت آیتالله العظمی مظاهری – زعیم حوزه علمیه اصفهان- در آستانهی نوروز ۹۲ درس اخلاق خود را به مسائلی چون از معصیت، صله رحم، پرهیز از تجملگرایی و اسراف اختصاص دادند و به همان اندازه که بر حرمت ارتباط با نامحرم اططریق فغناوری های جدید تاکید ردند، بر حرمت ربا هم اصرار فرمودند. [۸] ایشان در باب مسئله اول فرمودند: «متأسّفانه گاه مشاهده میشود که دوستیابی و رفاقت دختر و پسر نیز در ایّام نوروز گسترش مییابد. گناه دوستیابی به اندازهای بزرگ است که قرآن کریم، آن را در کنار بیعفّتی و زنا قرار میدهد… زن شایسته کسی است که اهل زنا نیست و رفیق نامحرم هم ندارد و مرد شایسته نیز کسی است که زنا نمیکند و رفیق نامحرم هم ندارد. قرآن کریم در تعابیر خود، کلمۀ «خُدن» به معنای رفیق بازی را در کنار زنا دادن و زنا کردن قرار داده است… بسیاری از این تلفنهای همراه، به خانۀ شیطان تبدیل شدهاند. برخی از افراد حتّی در جلسات دید و بازدید، وقتی رفیق ناباب یا موضوع ناپسندی برای گفتگو پیدا نکنند، به سراغ گوشی همراه خود میروند و به گناه میپردازند.»
اما ایشان نهی از منکر را شامل مسائل اجتماعی و اقتصادی دانسته و فرمودند: «در زمان ما، بسیاری از افراد ادّعای اسلام و تشیّع دارند، امّا منکر را معروف و معروف را منکر میدانند! در جامعه نیز بسیاری از منکرات و گناهان، معروف و بسیاری از معروفها، منکر شمرده میشود؛ مثلاً رشوه و ربا، بیبندوباری و فساد، دروغ، غیبت و تهمت و شایعه و امثال آن، نه تنها زشت و منکر به حساب نمیآید، بلکه أن را نوعی زرنگی، اطّلاعرسانی و کار خوب تلقّی میکنند… گناه و معضل تجمل گرایی، از معضلات بزرگ جامعۀ امروزی است… یکی دیگر از معانی اقتصاد مقاومتی این است که سادهزیستی را ترویج کنیم، ولی متأسفانه هر کس به اندازۀ وسعش، تجمّل گراست و افرادی نیز علیرغم نداشتن امکانات مالی، با گرفتن وام و قرض و نزول، به آن دامن میزنند… اقتصاد مقاومتی به معنای ساده زیستی و پرهیز از تجملگرایی نیز بسیار بااهمیّت است. این معنای اقتصاد مقاومتی، از معنای اوّل آن، یعنی اجتناب از واردات بیرویه، مهمتر است. در اقتصاد مقاومتی باید سادهزیستی گسترش پیدا کند، در حالی که هرروز شاهد افزایش تجمّلگرایی هستیم. اگر کسی هم تجمّلگرایی نکرده، نتوانسته است. بسیاری از مردم، اگر بتوانند با وام، نزول و حتی دزدی و … زندگی تجمل گرایی فراهم میکنند.»
همین یک مورد، حکایت از جامعیت احکام دینی در مسائل اجتماعی دارد و اینکه دست هایی در کار است تا برخی بخشهای دین را بزرگ جلوه داده و برخی را نادیده انگارد. کسانی که تصویر کاریکاتوری از دین متناسب با منافع شخصی و مصالح حزبی ارائه می دهند و اصلاح نظام اقتصادی کشور از مفسده ربا را به تعویق می اندازند تا مبادا ثروت اندوزی های حرام شان دچار مانع شود. کسانی که در جابجایی اولویت های اصلی و فرعی تخصص دارند و در این راه دین و انقلاب را بازیچه خود قرار می دهند.
حال اگر کسی اراده اصلاح دارد، باید چشمش را بر آدرس های انحرافی باز کرده و راه اصلی را پیدا کند. اصلاح را باید از اینجا آغاز کرد؛ از جنگ با ربایی که مصداق آشکار جنگ با خداست.
[۱]- آیات عظام مکارم، نوری همدانی، علوی گرگانی و سبحانی رایتل را تحریم کردند!، تریبون مستضعفین، مورخ ۲۲ بهمن ۹۱
[۲]- فتوای آیت الله العظمی نوری همدانی: «با توجه به اینکه مفاسد این کار زیاد است و امکان از هم گسستن اساس خانواده ها نیز هست، به علاوه اینکه عفت عمومی را مورد تهدید قرار می دهد، بنابراین اقدام به انجام آن جایز نیست. (حسین نوری همدانی، ۸ آذر ۱۳۹۱)»
[۳] – فتوای آیت الله العظمی سبحانی: «قرار گرفتن چنین گوشی های موبایل در دست جوانان اعم از دختر و پسر مفاسد زیادی دارد، باید از خرید و فروش آن جلوگیری شود و نباید دولت چنین امکاناتی در اختیار مردم قرار دهد. فوائد جزئی در مقابل این مضرات بسیار کوچک است. و الله العالم. (۳۰ ذی الحجه ۱۴۳۳)»
[۴] – فتوای آیت الله العظمی علوی گرگانی: «نظر به اینکه نسل سوم اپراتور تلفن های همراه با آموزه های دینی در تضاد است، و می تواند عفت عمومی جامعه و نظم حاکم بر آن را خدشه دار و خانواده ها را به ورطه نابودی اخلاقی و بنیانی بکشد و لذا نصب و راه اندازی این اپراتور چه از طرف دولت و چه از جانب بخش خصوصی به صلاح نیست و هرگونه اقدامی در این مسیر خلاف شرع است. البته لازم به ذکر است که ما در صدد تخطئه اصل فناوری نیستیم بلکه از آن جهت که این صنعت زیان و ضررهای فراوانی می تواند برای جامعه اسلامی چه از جهت امنیت اخلاقی و چه از جهت سیاسی و دینی داشته باشد، و تهدید کننده بنیان خانواده است، راه اندازی این اپراتور را جایز نمی دانیم.»
[۵] – فتوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی: «به یقین مفاسد این کار از فوائد آن بیشتر است و منشأ مفاسد جدیدی در جامعه ما که متاسفانه درگیر مفاسد مختلفی است خواهد شد و با توجه به این که ضرورتی برای اصل این کار نیست بنابراین شرکتهای خصوصی و دولتی باید از آن خودداری کنند و مکلفین نیز باید از خرید آن خودداری نمایند.»
[۶] – نگرانی از رعایت نشدن محرم و نامحرم در مکالمات رایتل، تریبون مستضعفین، مورخ ۰۲ بهمن ۹۱
[۷]- رایتل به مجلس هم رسید، تریبون مستضعفین، مورخ ۰۱ اسفند ۹۱
[۸]- سخنان آیتالله مظاهری در آستانه نوروز ۹۲: برخی با وام و قرض و نزول به تجملگرایی دامن میزنند، تریبون مستضعفین، مورخ ۲۷ اسفند ۹۱