مسئله حفظ هویت دینی

هر انسان به طور مستقل از ابزار شناخت الهی بهره مند است (و خدا شما را از شکم مادرانتان- در حالى که چیزى نمى‏دانستید- بیرون آورد، و براى شما گوش و چشمها و دلها قرار داد، باشد که سپاسگزارى کنید، نحل ۸۷) پس انسانها با ظرفیتی که برای شناخت دارند، توانایی تشخیص غلط، غلطتر، صحیح و صحیح تر را دارند. به واسطه ی یک موهبت الهی، انسان ها توانایی شناخت را به صورت عمومی دارند.

مردم، مسائل سیاسی – اجتماعی جامعه را در حوزه هایی موثر در زندگی فهم می کنند و قابلیت تحلیل آن را دارند. جمیع  تمام تلاش های دولت ها و اصحاب مدیریت جامعه که هدفشان بهبود جامعه است، در کف زندگی مردم تجلی پیدا می کند، چه موفق باشد چه ناموفق. پس شناخت مردم است که سنگ محک عملکرد مدیران جامعه است، چه در بعد قانون گذاری، چه اجرا و چه نظارت. سلامت یا بیماری مدیریت یک جامعه در همه ی ابعاد به سلامت زندگی تک تک خانواده های یک جامعه گره خورده است. پس هویت سیاسی یک مملکت در زندگی تک تک افراد جامعه بروز دارد.

در زمانی که مسلمانان از مبین معصوم و منصوب از جانب خدا بی بهره اند، دین با فعالیت دانشمندانی تبیین می شود که با تحصیل در علوم دینی کوششی در راستای فهم دین دارند. با توجه به اینکه بسط و تبیین دین در برخی زمینه ها، در بعد مکان و زمان، نیاز به روش های متفاوتی دارد(ما جماعت‌ پیامبران‌، چنین‌ مأموریم‌ که‌ با مردم‌ به‌ اندازۀ‌ عقل‌هایشان‌ سخن‌ بگوئیم‌، تحف العقول ص ۳۷)، لذا ما به محققانی نیاز داریم که با فهم از اقتضاعاتی که هر مکان و زمان دارند، با روش هایی که از دین استخراج می شود (نه نظرهای شخصی و تحریف کننده و لطمه زننده به اصول دین) به نیازهایی جامعه دینی پاسخ بگویند.

تاریخ علوم، در طول تکامل خود در گذر زمان، شاهد نظریات و اصولی بوده که مدت ها مورد تایید و استفاده بوده اند ولی پس از مدتی نقض شده و در مواردی جریان علم پاسخ های بهتری برای آن یافته است. پس رشد و تعمق علم در گرو امکان نقض قوانین و وضع قوانین جدیدتر و بهتر است که بعضا در ارتقای کیفیت زندگی تاثیر مستقیم داشته است. فهم از دین توسط دانشمندان و محققان این عرصه نیز از این قاعده مستثنی نیست. شاید بیان این مطلب برای حفظ هویت دینی ضروری باشد که هر روحانی و معممی نماینده اسلام نیست. او هم فردی است که به اندازه بضاعتش تحصیل، تحقیق و پژوهش داشته تا بتواند از دین بفهمد و یا اینکه مثل باقی مسئولیت های اجتماعی هم فرصت است و هم تهدید، نمی تواند از منافع فردی، اجتماعی و اقتصادی خود بگذرد تا با آزادگی اعلام نظر کند که این خود مسئله ای مهم است. پس دین و جزئیاتی که در باره اش گفته شد، مسئله ای است که فهم آن در این دوران یکی از چالش های جدی است که همگان نمی توانند به فهم صحیحی از آن برسند به نحوی که نظرات شخصی در آن دخیل نشود و فهم صحیح و خالص از متون دین فراهم شود. پس موضوع مهمی که باید بدان توجه داشت این است که باید برای شناخت صحیح تر دین، قدری دقت و همت به خرج دهیم و  به دنبال این موضوع باشیم که در انتخاب معلم دینی دقت کنیم و در نظراتی که به دین نسبت داده می شود، برای فهم صحتش قدری سختگیر باشیم.

از آنجا که در جامعه ما، اسلامی نام نهاده شده است و این نام رنگ جهانی به خود گرفته است. پیش فرض این است که  ایران کشوری است که قوانین آن با رویکری اسلامی و بر طبق موازین آن است. اگر کسی به دنبال یک تجربه ی موفق از دین باشد تا به اصل آن ایمان پیدا کند، قطعا ایران را به عنوان یک کشور اسلامی بررسی خواهد کرد. لذا تبلوری که عامه از یک حکومت دینی دارد بیانگر شدت موفقیت و تاثیرگذاری آن دین است که هویت دین را بازتاب می دهد. شاید عملکرد نامطلوب و یا قوانین بیگانه از مبانی دینی، در کشور ما، حتی قسمی از هموطنان ما را نیز، به این نظر برساند که “دین رو چه به حکومت”. و وقتی مدیریت جامعه که با برچسب اسلامی فعالیت کرده است نتوانسته حقوق مردم را تحقق بخشد، چه می توان در پاسخ به این اشکال داد؟ پس به راحتی در طولانی مدت می توان به این نتیجه رسید که اگر این کشور اسلامی است و صدا و سیما و اخبارش صرفا از خوشی و خرمی و پیشرفت می گوید و این پیشرفت ها سال هاست به ارتقای حیات خانواده ها کمکی نکرده، پس این نتیجه منصافانه نیست که عده ای بگویند “حکومت اسلامی به درد ما نخورده”، “حکومت اسلامی برا ما نون آب نمیشه” و …

اگر پیشرفت های علمی نماد پیوند با اسلام باشد، برخی کشورهای اروپایی و آمریکا که از ما مدرن تر و هآی تکنولوژیک ترند، از ما دیندار ترند!

اگر رسانه که بلندگوی جریان مدیریتی جامعه است، حرفی از درد مردم به میان نیاورد و پیگیر آن نشود و اینکه دغدغه بهبود زندگی افراد جامعه (و حداقل پیگیری بهبود اوضاع) توسط مردم حس نشود. پس انگشت اتهام عامه مردم به اصل این حکومت برده می شود که آن اسلام است. در صورتی که اسلام یک پوشش برای برخی بی لیاقتی های کارگزاران و مدیران بی صلاحیت می شود.

پس باید چه کرد؟

هویت دینی، مسئله ای است که دینداران باید برای احیای آن و عدم تحریف آن در متن جامعه کوشش کنند. اگر عده ای در جامعه همانند نگارنده این متون اعتقاد دارد که دین و مدیریت بر طبق مبانی اسلامی می تواند بهترین الگو برای حفظ کرامت تک تک انسان های جامعه باشد، پس باید برای این احیا و غبارروئی این مسئله تلاش کنند.  شاید مسئله مهم این باشد که غالب این تلاش هم مهم است. یعنی ما اگر برای عملکردی که در این نوشتار “حفظ هویت دینی”، از روش هایی بیگانه با روش های که خود دین پیشنهاد داده استفاده نکنیم، یحتمل خود به افراط و تندروی و  می رسیم و یا اینکه به تفریط و سهل انگاری که همه این ها آسیب به هویت دین است. کوشش در حفظ هویت دین نیازمند شناخت صحیح ما از دین و اتصال به منابعی به نسبه صحیح تر است، تا اینکه ما را در انجام این مهم یاری کند. مجموع شناخت های صحیح ما و استفاده از غالب های نو و جدید و متناسب با عصر ما مسئله ی مهمی است که شاید باید بیشتر راجع به آن فکر کرد. قرآن درباره مسئولیت در حفظ چهره دین می فرماید:

«اى کسانى که ایمان آورده‏اید، هر کس از شما از دین خود برگردد، به زودى خدا گروهى [دیگر] را مى‏آورد که آنان را دوست مى‏دارد و آنان [نیز] او را دوست دارند. [اینان‏] با مؤمنان، فروتن، [و] بر کافران سرفرازند. در راه خدا جهاد مى‏کنند و از سرزنش هیچ ملامتگرى نمى‏ترسند. این فضل خداست. آن را به هر که بخواهد مى‏دهد، و خدا گشایشگر داناست.» (مائده ۵۴)