تحقیقی در مکتوبات شهید مطهری (ره)

امام خمینی رحمه ‏الله در مورد این ویژگی استاد می‏ فرماید: «مطهری در اسلام ‏شناسی و فنون مختلفه اسلام و قرآن کریم بی ‏نظیر بود. … آنچه از این استاد شهید باقی مانده، با محتوای غنی خود، مربی و معلم است. … آثار قلم و زبان او، بی‏ استثنا آموزنده و روان‏بخش است.
او با قلمی روان و فکری توانا، در تحلیل مسائل اسلامی و توضیح حقایق فلسفی با زبان مردم و بی ‏اضطراب به تعلیم و تربیت جامعه پرداخت.»

در این مقاله به معرفی برخی از کتاب‏ های آن استاد فرزانه پرداخته می شود.

انسان کامل
کتاب انسان کامل، مجموعه‏ای است مشتمل بر سیزده جلسه سخنرانی اندیشمند شهید استاد مطهری با عنوان «انسان کامل» که در سال ۱۳۵۳ و در ماه مبارک رمضان ایراد شده است. انتخاب این موضوع از سوی استاد شهید، به دلیل رواج اندیشه‏ هایی بود که فقط به جنبه اجتماعی اسلام نظر داشتند و به بُعد معنوی این دین انسان‏ ساز اهمیت نمی‏دادند.
استاد شهید برای آنکه آشکار سازد اسلام، دینی مقدس و کامل است و انسان اسلام، انسانی چند بُعدی است که همه دستورهای این مکتب الهی را به طور هماهنگ اجرا می‏کند، این بحث را مطرح و همچنین نظر دیگر مکتب‏ ها را درباره انسان کامل بررسی کرد.نبوت
نبوت، مجموعه‏ ای است مشتمل بر چهارده جلسه بحث و انتقاد در انجمن اسلامی پزشکان که در سال ۱۳۴۸ ایراد شده است. شیوه بحث، ابتکاری است و استاد شهید با آگاهی از دیدگاه‏های متکلمان و فیلسوفان در این مورد و با توجه به آموزه ‏های علومی مانند روان‏شناسی و با عنایت به شبهه ‏هایی که در این‏باره وجود دارد، به بحث می‏ پردازد. استاد شهید مطالب خود را در چهار بخشِ راه‏های اثبات نبوت، وحی، معجزه و اعجاز قرآن دسته ‏بندی کرده و درباره ماهیت وحی و معجزه که معمولاً کمتر بحث می‏شود، به تفصیل سخن رانده است.

سیری در سیره نبوی
رفتار، منش و گفتار پیامبر اعظم صلی ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله ، درس ‏آموز، انسان‏ ساز و تحول ‏آفرین است. این مجموعه رفتار که از آن به «سیره» تعبیر کرده‏اند، از نظر اسلام، یکی از منابع شناخت به شمار می‏رود. علامه شهید مطهری در مورد انگیزه ‏اش از نوشتن کتاب سیری در سیره نبوی می‏نویسد: «در سیره و رفتار پیامبر، شاید ما کوتاهی کرده باشیم. چند سال پیش من فکر کردم که در زمینه سیره پیامبر اکرم صلی ‏الله علیه‏ و ‏آله ، کتابی بنویسم. تعداد زیادی یادداشت تهیه کردم، ولی هر چه جلوتر رفتم، دیدم مثل این است که دارم وارد دریایی می‏شوم که به تدریج عمیق‏تر می‏شود. همان‏طور که سخنان پیامبر ما عمیق است، رفتار پیغمبر ما آن‏قدر عمیق است که از جزئی‏ ترین کار پیغمبر می‏شود قوانین استخراج کرد. یک کار کوچک پیامبر، یک چراغ یا یک شعله یا نورافکن است برای انسان تا مسافت‏ های بسیار دور را نشان بدهد».

سیری در نهج البلاغه
نهج البلاغه که اکنون در دست ماست و روزگار از کهنه کردن آن ناتوان است، منتخبی از خطابه ‏ها، دعاها، وصیت ‏ها، نامه ‏ها و جمله ‏های کوتاه مولای متقیان امام علی علیه ‏السلام است که به وسیله سیدرضی در حدود هزار سال پیش گردآوری شده است. استاد شهید مرتضی مطهری در مورد کتاب سیری در نهج البلاغه چنین می‏نویسد: «آنچه در این کتاب آمده، مجموعه مقالاتی است که در سال‏های ۵۱ـ۵۲ در مجله مکتب اسلام منتشر شده است. این کتاب در واقع، بستری برای شناختن مکتب علی علیه ‏السلام و تحقیق در محتوای نهج ‏البلاغه است».

قیام و انقلاب مهدی علیه‏السلام
اندیشه پیروزی نهایی نیروی حق بر نیروی باطل، گسترش جهانیِ ایمان اسلامی، استقرار کامل و همه‏ جانبه ارزش‏های انسانی، تشکیل جامعه ایده‏ آل و سرانجام، اجرای این اندیشه انسانی به وسیله شخصیتی مقدس و عالی‏قدر که در روایات اسلامی از او به «مهدی» تعبیر شده، اندیشه ‏ای است که کم و بیش همه فرقه‏ ها و مذاهب اسلامی ـ با تفاوت‏ها و اختلاف هایی ـ بدان مؤمن و معتقدند. استاد شهید مطهری در کتاب قیام و انقلاب مهدی علیه ‏السلام به بررسی این اندیشه اسلامی از دیدگاه فلسفه تاریخ پرداخته است.

داستان راستان
کتاب داستان راستان، شامل مجموعه‏ ای از داستان‏های واقعی از زندگی پیشوایان دین است. بیشتر این داستان‏ها از کتاب‏های حدیث گرفته شده و قهرمان داستان از پیشوایان بزرگ دین است. استاد مطهری نام این کتاب را به این دلیل که بیشتر قهرمانان این داستان‏ها راست‏ رو و بر صراط مستقیم هستند و در زبان قرآن کریم «صدیقین» نامیده شده ‏اند، داستان راستان گذاشته است. این داستان‏ ها افزون بر اینکه می‏تواند راهنمای اخلاقی و اجتماعی سودمندی باشد، معرف روح آموزه‏ های اسلامی نیز هست. حکایت‏هایی از جوان‏مردی، ایثار، پرهیزکاری و هزاران صفت نیکو در این داستان‏ها شکل می‏گیرد و خواننده را با دنیایی از آموزه ‏های خوب و نیکو آشنا می‏کند.

مسئله حجاب
کتاب مسئله حجاب، سلسله سخنرانی‏های استاد مطهری در انجمن اسلامی پزشکان است. آن استاد فرزانه معتقد بود که گذشته از انحراف‏ های عملی فراوانی که در زمینه حجاب به وجود آمده، این مسئله و دیگر مسائل مربوط به زن، وسیله ای در دست برخی افراد ناپاک قرار گرفته است که بر ضد دین مقدس اسلام تبلیغات منفی می‏کنند.
این کتاب دو بخش دارد. شهید مطهری در بخش اول ابتدا نشان می‏دهد که مسئله پوشش زن از ویژگی‏ های اسلام نیست و میان ملت‏های دیگر نیز وجود داشته است. سپس به عده‏ای که طرفدار بی‏ حجابی زن و نشست و برخاست او با مردان بیگانه در جامعه هستند، پاسخ می‏دهد. در بخش دوم، به عده ‏ای پاسخ می‏دهد که معتقدند زنان باید حتی چهره و دست خود را از نامحرم بپوشانند و به خانه‏ نشینی زن عقیده دارند. استاد مطهری در این کتاب ثابت می‏کند که نظر اسلام، حفظ حریم و حضور باوقار زن در جامعه با پوشش مناسب است.

نظام حقوق زن در اسلام
از جمله مسائلی که برای مدتی طولانی، ذهن و اندیشه استاد شهید مطهری را به خود جلب کرده بود، شبهه ‏های مربوط به زن و حقوق زن در اسلام بود. ایشان در مقدمه کتاب عدل الهی، در مورد انگیزه نوشتن کتاب نظام حقوق زن در اسلام می ‏نویسد: «احساس کردم مدتی است عده‏ای در سخنرانی‏ها، کلاس‏ها و مقالات خود، نظر اسلام را درباره حقوق و حدود وظایف زن به صورت غلطی مطرح می‏کنند و این باعث بدبینی زنان و مردان به اسلام شده است. پس بر این شدم که منطق مستدل و پولادین اسلام را درباره زن و حقوق زن و حدود وظایف زن روشن کنم».
مباحث کتاب بر دو بخش تقسیم می‏شود: مباحث تئوری و زیربنایی و پاسخ به اشکال‏ها. در بخش اول، این مباحث را می‏خوانیم: رابطه اسلام و تجددزدگی، مقام انسانی زن در قرآن، مبانی طبیعی حقوق خانواده، و بحث تفاوت‏های زن و مرد از نظر جسمی و روانی. استاد در بخش دوم، به بررسی اشکال‏ها در این مورد پرداخته است: خواستگاری، ازدواج موقت، استقلال اجتماعی زن، مهر و نفقه، مسئله ارث، حق طلاق و تعدد زوجات.

حق و باطل
کتاب حق و باطل، مجموعه چند درس و سخنرانی است که استاد شهید مرتضی مطهری در آخرین سال‏های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایراد فرموده است. در آن سال‏ها، طولانی شدن حکومت ظالمانه طاغوت و تسلط ظاهری آن بر جامعه، سبب شده بود تا در بعضی اندیشه‏ ها، تردیدها و پرسش‏هایی در مسئله حق و باطل به وجود آید. بر این اساس، منزلت واقعی حق و باطل در هستی، جامعه و تاریخ مورد سؤال قرار می‏گرفت و زمینه برای پذیرش اندیشه‏ ها و فلسفه‏ های نادرست مادی پدیدار شده بود. استاد شهید با تشخیص اهمیت مسئله و ضرورت حل آن، به طرح مسئله حق و باطل پرداخت و بر اساس اندیشه قرآنی و حکمت الهی ـ اسلامی، بیان کرد که مدار هستی بر حق است. شر و باطل در هستی اصالت ندارد و در زندگی انسانی نیز آنچه اصالت و پایداری دارد، فطرت الهی انسان است.

علل گرایش به مادی‏گری
موضوع اصلی بحث کتاب علل گرایش به مادی‏گری، اثبات یا انکار خداست که به یقین، حساس‏ ترین و شورانگیزترین موضوعی است که از فجر تاریخ تاکنون اندیشه ‏ها را به خود مشغول داشته است و می‏دارد. آنچه در این کتاب درباره علل گرایش به مادی گری آمده، در حقیقت، نقد و بررسی گوشه‏ ای از تاریخ عقاید و اندیشه‏ های بشری است. تجزیه و تحلیل رویدادهای تاریخی، از این نظر که با عوامل پیچیده‏ای سر و کار دارد، بسی دشوار است؛ به‏ ویژه اگر به تحولات عقاید و اندیشه‏ ها مربوط باشد.
استاد درباره انگیزه نوشتن این کتاب نوشته است: «ماتریالیسم در عصر ما خصوصا در کشور ما، جامه منطق را از خود دور کرده و به سلاح تبلیغ مجهز شده است. از این رو، ابایی ندارد که علل گرایش ‏ها و اِعراض ‏ها را به گونه ‏ای دیگر که با هدف‏های از پیش تعیین شده سیاسی و اجتماعی منطبق باشد، توجیه و تفسیر کند».

آزادی معنوی
کتاب آزادی معنوی، مجموعه‏ای است مشتمل بر پانزده سخنرانی استاد شهید مطهری که در زمان‏ها و مکان‏های گوناگون ایراد شده و وجه مشترک آنها این است که موضوعشان، مسائل معنوی، خودسازی و تزکیه نفس است. کتاب، گام به گام انسان را به سوی خودسازی و تقوا حرکت می‏دهد و در واقع، سلوکی معنوی است. کتاب از هشت فصل تشکیل شده است که عبارتند از: آزادی معنوی، عبادت و دعا، توبه، هجرت و جهاد، بزرگی و بزرگواری روح، ایمان به غیب، معیار انسانیت و مکتب انسانیت.

هدف زندگی
کتاب هدف زندگی، مجموعه پنج درس از شهید بزرگوار استاد مطهری است که در سلسله درس‏های «جهان‏ بینی اسلامی» در سال ۱۳۵۱ ایراد شده است. استاد در این درس‏ها، هدف زندگی را از دیدگاه قرآن و اندیشه‏های بشری بررسی می‏کند، افق بحث را از هر طرف می‏گشاید و اندیشه آدمی را به سیر در عرصه‏ های گوناگون می‏کشاند؛ زیرا اگر هدف زندگی چنان‏که قرآن می‏ خواهد، آشکار گردد و مورد توجه قرار گیرد، زندگی‏ها گرم و نورانی می‏ شود و انسانی دیگر و جامعه ‏ای دیگر در صحنه حیات رخ می‏ نماید؛ همان چیزی که بشر امروز سخت تشنه آن است.

خدمات متقابل اسلام و ایران
بیشتر مردم ایران، مسلمان هستند. ما مسلمانان ایرانی، به اسلام از آن رو که مذهب ماست، ایمان داریم و به ایران به حکم اینکه میهن ماست، مهر می‏ ورزیم. بر این اساس، سخت علاقه‏ مندیم مسائل مشترک اسلام و ایران را درک کنیم. بیشتر این مسائل در قالب سه پرسش خلاصه می‏ شود:
۱. آیا احساس‏های مذهبی و میهنی ما با یکدیگر متضاد هستند یا هیچ‏گونه تناقضی میان آنها وجود ندارد؟
۲. اسلام آن‏گاه که در چهارده قرن پیش به ایران وارد شد، چه دگرگونی‏ هایی در میهن ما به وجود آورد؟ از ایران چه گرفت و به ایران چه داد؟ آیا برای ایران موهبت بود یا فاجعه؟
۳. ملت‏های بسیاری به اسلام گرویدند و با همراهی و هم‏فکری، تمدن سترگ اسلام را پدید آوردند. سهم ما ایرانیان در این خدمات و پیدایش تمدن اسلامی چقدر است؟ انگیزه ایرانی‏ها در این خدمات چه بوده است؟
کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران سه بخش دارد و پاسخ‏گوی سه پرسش یاد شده است. بخش اول، اسلام و مسئله ملیت؛ بخش دوم، خدمات اسلام به ایران؛ بخش سوم، خدمات ایران به اسلام.

منبع: الف

::::

مطالب مرتبط:

• عرضه فایل pdf همه کتاب های استاد شهید مطهری برای اولین بار
• اندیشه اقتصادی شهید مطهری: سوسیالیسم یا لیبرالیسم؟
• پیام امام در دومین سالگرد شهادت استاد مطهری
• ادعایی که علی مطهری رد کرد
• روایت شهید مطهری از آخرین سیزده رمضان امام علی(ع)

برچسب‌ها: استاد مطهری٬ انسان كامل٬ داستان راستان٬ سيري در سيره نبوي٬ شهید مطهری٬ نبوت