۱۵:۱۱ - ۱۳۹۳/۱۰/۱۴

حقوق بشر و حقوق شهروندی در اسلام

«حقوق شهروندی» یک مفهوم نسبتا وسیعی است که شامل حقوق مدنی و سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فردی و نیز اموری که دارای صبغه سیاسی نیستند را شامل می‌شود. حقوقی مانند: حقوق اساسی، حق استخدام شدن، حق انتخاب کردن و انتخاب شدن، حق گواهی در مراجع رسمی، حق داوری و مصدق واقع شدن در زمره حقوق شهروندی محسوب می‌شوند.

مبارزه(رسانه تحلیلی خبری دانشجویان خط امام):

چندی پیش فیلم کوتاهی رامشاهده کردم که هم موجب حیرت شد و هم سوال برایم ایجاد کرد. فیلمی بود از آقای «ا یاد جمال‌الدین» شیعه عراقی که در یک مصاحبه مدعی شده بود که «حقوق شهروندی یک پدیده اروپایی است و هیچ ربطی به اسلام ندارد، در قانون اسلام هیچ برابری بین شهروندان وجود ندارد در شرع اسلام هرگز حقوق مسلمان و نامسلمان برابر نیست. در اسلام حقوق بشر وجود ندارد…!»
نمی‌دانم این برادر عزیز که ملبس به لباس روحانیت بود چگونه و با چه منبع و مأخذی چنین مطالبی را عنوان می‌کرد. برای یافتن پاسخ مثل همیشه به قرآن کریم مراجعه کردم. در آیه مبارکه ٧٠ سوره اسراء می‌فرماید: « و لقد کرّمنا بنی‌آدم و حملنا هم فی البر والبحر و… » و ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم و آنان را بر مرکب‌های آبی و صحرایی سوار کردیم…
مرحوم علامه طباطبایی رضوان ا… علیه در توضیح این آیه کریمه می‌فرماید: «مراد به آیه جنس بشر است صرف نظر از کرامت‌های خاصه و فضائل روحی و معنوی که به پاره‌یی اختصاص داده شد. بنابراین آیه، مشرکین و کفار و فساق همه را در نظر دارد، چه اگر چنین نبود و مقصود از آن انسان‌های خوب و مطیع بود معنای امتنان درست درنمی‌آمد.»
در اینجا برای تکریم فرقی بین صاحبان عقاید مختلف قایل نشده است و نفرموده است که من‌باب مثال مومنین را تکریم کردیم یا مسلمانان را تکریم کردیم. بلکه هدف کرامت بخشیدن صرفا انسان بودن و فرزند آدم بودن عنوان شده است. حال چگونه ممکن است پذیرفت که در اسلام حقوق بشر نیست آیا معنای «بشر» یا معنای «بنی آدم» مغایرتی دارد؟ در سیره حضرت محمد (ص) نیز همین گونه مشاهده می‌شود. روایت شده که سمانه دختر حاتم طایی در یکی از جنگ‌ها اسیر مسلمین شد. او را به خدمت حضرت رسول(ص) آوردند. در محضر ایشان فرزند حاتم طایی درخواست کرد که به نزد قومش باز گردد. نقل شده که به فرموده حضرت پیامبر(ص) حضرت علی (ع) سه روز پی در پی در مسیر کاروان‌ها می‌ایستادند تا یک کاروان معتمد برای مقصد مورد نظر یافت شود و اسیر را برای بازگرداندن به وطنش به آن کاروان بسپارند. سرانجام کاروانی که مورد نظر بود پیدا شد و ایشان دختر حاتم به همراه مقداری آذوقه و لباس و خرجی راه به آن سپردند و کاروان آن دختر را به شام رسانید. عدی بن حاتم که تا آن زمان از رسول‌الله (ص) بیزار بود می‌گوید «خواهرم به قدری از حسن خلق و مهر و محبت پیامبر سخن گفت که با خود گفتم باید بروم و این شخص را از نزدیک ببینم. با آنکه دشمن فراری پیامبر محسوب می‌شدم رهسپار مدینه شدم و خود را به مسجد پیامبر رساندم و به ایشان معرفی کردم. پیامبر از جای برخاست و دست مرا گرفت و مرا به خانه برد. در میانه راه پیرزنی به همراه کودکی آمد و از او درخواستی کرد. پیامبر به زمانی طولانی با او سخن گفت. با خود گفتم: به خدا سوگند این مرد داعیه پادشاهی ندارد.»
این رفتار پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و‌الله با یک اسیر است که نمونه و الگوی رفتاری اسلام با اسرا است و اگر کسانی در طول تاریخ جز این رفتار کرده‌اند از دیدگاه اسلام مطرود و منفورند. در اینجا حقوق بشر که شامل حیات آزادی و عدالتخواهی است را از دیدگاه اسلام بازنگری می‌کنم. در دیدگاه اسلام حق حیات تنها از سوی خداوند به انسان بخشیده شده و از این رو، تنها خدا می‌تواند در آن تصرف کند. حتی در اسلام خودکشی حرام شمرده شده است یعنی کسی حق اینکه خود را هم از حیات مادی محروم کند ندارد.
آزادی دومین حقی است که از مبانی حقوق بشر شمرده می‌شود. اساسا بعثت تمام انبیاء در جهت رسیدن انسان به این حق و رهایی از سلطه ستمگران و ظالمان بوده است. از دیدگاه اسلام، آزادی یعنی «رها شدن از بردگی و اطاعت غیر خدا» که برای رسیدن به این خواسته، نقش و آثار ارزنده پیامبر (ص) و ائمه معصومین بر هیچ کس پوشیده نیست. سومین حقی را که اسلام به عنوان مبنا در حقوق انسان‌ها مطرح می‌کند عدل است.
قرآن کریم همگان را دعوت به عدل می‌کند. از این دعوت پیامبر و انبیاء هم مستثنی نیستند و اصولا هدف ارسال رسل را اقامه قسط بین مردم بیان می‌کند. می‌فرماید لِیقوم الناس بِالقِسط در این جا دیده می‌شود که هدف اقامه قسط کل جامعه است و در آیه مبارکه از کلمه «ناس» به معنای «مردم» استفاده شده است.
«حقوق شهروندی» یک مفهوم نسبتا وسیعی است که شامل حقوق مدنی و سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فردی و نیز اموری که دارای صبغه سیاسی نیستند را شامل می‌شود. حقوقی مانند: حقوق اساسی، حق استخدام شدن، حق انتخاب کردن و انتخاب شدن، حق گواهی در مراجع رسمی، حق داوری و مصدق واقع شدن در زمره حقوق شهروندی محسوب می‌شوند.
بابررسی نامه‌یی که حضرت علی علیه‌السلام برای مالک اشتر نخعی پس از انتصاب او به امارت مصر نوشتند می‌توان حقوق شهروندی را در دستور حکومت شیعی دید. قسمتی از نامه آن حضرت که مربوط به بحث فعلی است چنین است: «مهربانی به رعیت و دوست داشتن آنها و لطف در حق ایشان را شعار دل خود ساز. چونان حیوان درنده مباش که خودشان را غنیمت شماری، زیرا آنان دو گروهند یا همکیشان تو هستند یا همانندان تو در آفرینش. از آنها خطاها سر خواهد زد و علت‌هایی عارض‌شان خواهد شد. به عمد یا خطا، لغزش‌هایی کنند. پس، از عفو و بخشایش خویش نصیب‌شان ده… هرگز به خشمی، که از آنت امکان رهایی هست، مشتاب، و مگوی که مرا بر شما امیر ساخته‌اند و باید فرمان من اطاعت شود، زیرا چنین پنداری سبب فشار دل و سستی دین و نزدیک شدن دگرگونی‌ها در نعمت‌هاست…
مفاد این نامه مبارک بیان می‌دارد که حقوق شهروندی صرفا مشمول مسلمانان نیست. بلکه هر انسانی که شهروند یک نظام اسلامی است باید از حقوق یک شهروند بهره‌مند باشد.

منبع: بدرالسادات میر موسوی/اعتماد

::::