۰۸:۲۸ - ۱۳۹۴/۰۸/۱۶

در قلمرو اندیشۀ امام موسی صدر

امام صدر مصلحی است که درپی در انداختن طرحی نو برای زندگی انسان است. گفته‌ها و نوشته‌های او دربردارندۀ موضوعات متنوعی است از جمله: دین، اسلام، عبادت، آسیب‌شناسی رفتار مسلمانان، نقش دین در جهان امروز، تربیت، آزادی، اقتصاد، اجتماع و تا موضوعاتِ ناظر به مسائل سیاسی روز مثلِ اسرائیل، فلسطین، جنگ داخلی لبنان.آنچه تأسف‌آور است اینکه جامعۀ ایرانی پس از انقلاب اسلامی از این تجربه بهره‌ای نبرد و حتی این تجربه را نشناخت و هیچ سعی هم بر شناخت آن نکرد.

مبارزه(رسانه تحلیلی خبری دانشجویان خط امام)-سرویس فرهنگی:

امام موسی صدر، رهبر ایرانی شیعیان لبنان، درس‌خواندۀ حوزه‌های قم و نجف و دانش‌آموختۀ رشتۀ اقتصاد در دانشگاه تهران است. او به مدت سیزده سال از محضر اساتید برجستۀ حوزه‌های علمیه خوشه‌چینی کرد. به گفتۀ استادان و هم‌درسی‌هایش هنگامی که در بهار سال ۱۳۳۸ از قم به شهر صور لبنان می‌رفت، به درجۀ اجتهاد نائل شده بود.

با حضور در لبنان پا به عرصۀ اجتماع گذاشت و با تلاشی خستگی‌ناپذیر توانست سطح اجتماعی و اقتصادی شیعیان لبنان را ارتقا بخشد. حضور او در عرصۀ اجتماع مبتنی بر نگرش او به دین و برداشت او از اسلام است.

امروز با مراجعه به متن نوشته‌ها و گفته‌های امام صدر و نیز با بررسی کارنامۀ رفتاری او، سازگاریِ مثال‌زدنی‌ای میان رفتار و گفتۀ وی مشاهده می‌کنیم. به بیان دیگر، اندیشه و عمل او همسوست. اگر در رفتار او همگرایی و تعامل با مسیحیان و اهل سنت می‌بینیم، در عرصۀ اندیشه و بر زبان او مبانیِ این رفتار بررسی‌شدنی است. اگر برای محرومان لبنان از هر فرقه‌ای تلاش می‌کرد و اگر انسان و مصائب و مسائلش او را بی‌قرار می‌کرد، در اندیشه هم از کرامت انسانی و جایگاه انسان چنان سخن می‌گوید که می توان گفت رویکرد خاصی به این خلیفۀ الهی دارد. به هر حال، آنچه برای امام صدر اهمیت دارد، انسان است. او با نگرش و رویکرد خود به دین می‌خواهد از مصائب و گرفتاری‌های انسان بکاهد و عمیقاً معتقد است که دین می‌تواند اضطراب‌های انسانِ عصرِ حاضر را به آرامش بدل کند. اما در این راه باید دین و نقش آن و کارکرد آن و آسیب‌ها را شناخت. او، در این راه، ابایی از آسیب‌شناسی ندارد.

آنچه امروز از کارنامۀ علمی امام صدر در اختیار ماست، نوشته‌ها و گفتارهایی است که در مناسبت‌های مختلف بیان کرده‌ و نگاشته است. مطالعۀ این نوشته‌ها و گفته‌ها بهترین راهِ شناختِ اندیشه و شناختِ رویکرد او به دین و انسان است. شناخت این اندیشه از آن جهت اهمیت دارد، که خود امام صدر با بکار گرفتن این اندیشه ، نزدیک به دو دهه در لبنان، پاسخی مثبت از آن دریافت کرده ‌است. شاید ما هم با بررسی و آشنایی و یا حتی نقد اندیشۀ امام صدر و رویکرد او به دین و انسان، بتوانیم برخی مسائل و مشکلات امروز جامعۀ خود را حل کنیم.

آنچه تأسف‌آور است اینکه جامعۀ ایرانی پس از انقلاب اسلامی از این تجربه بهره‌ای نبرد و حتی این تجربه را نشناخت و هیچ سعی هم بر شناخت آن نکرد. هم جامعۀ نخبه ما امام صدر را فقط رهبر سیاسی، و نه مصلحی صاحب اندیشه، تلقی می‌کرد و هم عموم مردم بی‌اطلاع از نگرش و کارنامۀ علمی و عملی وی هستند. فقط مرحوم علی حجتی کرمانی از پیش از انقلاب سه کتاب از امام صدر به چاپ رسانده بود. دو کتاب، در واقع، دو مقاله از امام صدر بودند و کتابِ دیگر هم مجموعه مقالاتِ فارسی امام ، با موضوع اقتصاد اسلامی در مکتب اسلام بود که یکجا منتشر شد.

از سال ۱۳۸۲ و با تأسیس مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، این مؤسسه اولویت خود را، پس از پیگیری ماجرای ربودن امام صدر، ترجمه و انتشار نوشته‌ها و گفتار‌های امام صدر قرار داد. این مجموعه «در قلمرو اندیشۀ امام صدر» نام گرفت. تا کنون هشت کتاب از این مجموعه ترجمه و منتشر شده ‌است. این مجموعه که گفته‌ها و نوشته‌های خود امام صدر است، به‌خوبی ما را با روش و منش و اندیشۀ وی آشنا می‌کند. این هشت کتاب به ترتیب عبارت‌اند از:

نای و نی : جستارهایی دربارۀ اسلام، انسان، لبنان، مقاومت. این کتاب به اهتمام مرحوم علی حجتی کرمانی ترجمه شده و شامل مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها، مقالات، پیام‌ها و مصاحبه‌های امام موسی صدر است. نای و نی در سه فصل تنظیم شده: یک فصل مربوط است به دین‌شناسی و مناسبت‌های دینی. موضوعات فصل دوم دربارۀ لبنان و جامعه لبنان است و در فصل سوم مطالبی درمورد مسئلۀ فلسطین و مقاومت مندرج است.
ادیان در خدمت انسان : جستارهایی درباره دین و مسائل جهان معاصر. ادیان در خدمت انسان نیز مجموعۀ متنوعی از گفته‌ها و نوشته‌های امام صدر است که بیشتر نگاه امام موسی صدر به دین و اسلام را دربرمی‌گیرد.
رهیافت‌های اقتصادی اسلام : این کتاب دربردارندۀ مقالات و سخنرانی‌های اقتصادی امام موسی صدر است. وی که در دانشگاه تهران اقتصاد خوانده، در نشریۀ مکتب اسلام مقالات اقتصادی می‌نوشت. مجموعۀ این مقالات و مباحث اقتصادی‌ای که بعدها در لبنان به آن پرداخته، با مقدمۀ دکتر کاظم صدر در این کتاب جمع‌آوری شده است.
برای زندگی : گفتارهای تفسیری. برای زندگی تفاسیری است که امام موسی صدر برای کادرهای جنبش أمل گفته است. این تفاسیر سوره‌های کوچک قرآن را شامل می‌شود. در ابتدا امام شأن نزول سوره و برخی واژه‌های سوره را توضیح می‌دهد و سپس، سوره را تفسیر می کند. در پاره‌ای مواقع ابتدا دیگر تفاسیر را بیان و نقد می‌کند و در انتها نظر خود را می‌گوید.
حدیث سحرگاهان : گفتارهای تفسیری این کتاب، همانند برای زندگی، گفتارهای تفسیری امام موسی صدر است. تفسیرهای این کتاب سخنان امام صدر در سحرهای ماه رمضان است که از رادیوی لبنان پخش می‌شد. امام صدر یک یا چند آیه را انتخاب و تفسیر می‌کرد. این دو تفسیر یکی از منابع مهم معرفت دینی امام صدر است.
انسان آسمان : جستارهایی درباره امام علی. این کتاب مجموعه گفتارهای امام موسی صدر درمورد امام علی(ع) است. کتاب در سه بخش تدوین شده: گفتارهای امام موسی صدر به مناسبت ولادت امیرالمؤمنین؛ سخنان وی دربارۀ واقعۀ غدیر و ولایت حضرت علی؛ و مطالبی که امام موسی صدر به مناسبت شهادت حضرت بیان کرده است. تفسیر امام موسی صدر از ولایت و مسئولیت اجتماعی در این کتاب به‌خوبی مشخص است.
سفر شهادت : سخنرانی‌های امام موسی صدر درباره عاشورا در این کتاب جمع آوری شده است. در این کتاب دیدگاه امام درمورد زمینه‌ها و اهداف قیام عاشورا، آسیب‌شناسی عزاداری‌ها و نتایجی که باید از این واقعه گرفت، منعکس شده است. در این گفتارها امام صدر تلاش می‌کند تفسیری مطابق شرایط روز جامعه و نتیجه‌ای تربیتی از واقعۀ عاشورا ارائه کند.
روح تشریع در اسلام : این کتاب دربردارنده مقاله‌ای است از امام صدر در کنفرانس هفتم «ملتقی الفکر الإسلامی» در الجزایر، و نقد و نظرهای اساتید حاضر در جلسه و پاسخ‌های امام موسی صدر به این نقد و نظر‌ها.

در این مقاله امام دو مسئلة اساسی را تبیین می کند: اول، تفاوت قوانین الهی و بشری؛ دوم، نسبت قوانین الهی و شریعت با تحول جهان و انسان.

وی می‌کوشد تا نشان دهد که چه سازوکارهایی در فقه تعبیه شده‌است که پاسخگوی انسان در هر عصری باشد.

::::