۰۹:۰۷ - ۱۳۹۲/۰۲/۷ جنگ با اقتصاد رانت و ربا (1)

مسئله ربا، دولت عدالت گستر و جبهه پایداری بر وضع موجود!

نمایندگانی که خود را برخواسته از یک جبهه انقلابی می دانند و ادعای تمکین از شورای فقاهتی و رأی علما و مراجع دارند، باید پاسخ بدهند که بنا بر ادعای پیروی شان از خط فکری آقای مصباح، در مقابل اقتصاد رباخواران چه کرده اند؟ مگر نه اینست که آقای مصباح در بیشتر سخنرانی های خود درباره علوم انسانی به طور خاص به اقتصاد اسلامی اشاره می کند و علیه ربا موضع می گیرد؟

«مبارزه» (رسانه تحلیلی خبری دانشجویان خط امام)- سرویس اقتصاد:

«ویژگی انقلاب ما این است که از روز اول خداوند به ما اثبات کرد که فوق اسباب عادی، نظام دیگری هست. در جبهه ها به ما نشان داد که با دست خالی هم می شود با پیشرفته ترین تکنولوژی نظامی مبارزه کرد. ما خیال کردیم این مددها مختص جبهه است. اما الان باید بفهمیم خدای جبهه با خدای دانشگاه یکی است. اگر روحیه جوانان رزمنده را پیدا کنیم در آزمایشگاه هم خداوند مددهای غیبی می رساند. خدای اقتصاد و بازار هم خدای جبهه است. اگر با خدا آشتی کنیم و دست از رباخواری برداریم، خداوندی که ما را در جبهه با دست خالی پیروز کرد، ما را در این عرصه هم پیروز می کند. ولی باورمان نیست. جامعه ما باید باور کند که می تواند در عرصه علم و معرفت طرحی نو در افکند که هم خداپسند باشد و هم عزت دنیا و هم عزت آخرت را داشته باشد.» [۱]

اینها سخنان آیت الله مصباح در اختتامیه «نخستین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی» است که از مفسده «ربا» در اقتصاد ما می گوید. شخصی که دولت نهم در نسبت بسیار نزدیکی با ایشان، شکل گرفت و رئیس جمهور هم از تأییدات ویژه ایشان بهره مند شد. چراکه حتی پیش از انتخابات ۸۴، مواضع آقای مصباح حاکی از این بود که رئیس جمهور بعدی بیش از همه دغدغه دین داشته باشد: «بهترین نامزد کسی است که مهم‌ترین دغدغه او احیای ارزش‌های اسلامی باشد.»[۲] او مسائلی چون حمایت از مدل غربی توسعه، حمایت از سازش با اسرائیل و بی توجهی به مسائل فرهنگی، برخی نگرش‌ها به مساله ولایت فقیه و عدم موضع گیری برخی کاندیداها در مقابل گروه‌های فاسد را هم مورد نقد قرار داد و مجموع همه این‌ها وضع را به گونه‌ای رساند که مصباح اگر چه تعهد کرده بود که دیگر کسی را معرفی نکند اما گفت: «اوصاف کلی را طوری گفتم که بر ایشان (آقای احمدی نژاد) منطبق می‌شد.»[۳]

نویسنده کتاب «گفتمان مصباح» در بخش پایانی کتاب خود آورده است که «هرچه تبلیغات انتخاباتی به روز رای گیری نزدیک‌تر می‌شد، آیت‌الله مصباح نیز با توجه به بهره‌مندی دکتر احمدی‌نژاد از ادبیاتی دینی‌تر در تبلیغات انتخاباتی خود به حمایت ضمنی از وی روی می‌آورد و تلاش می‌کرد تا به صورت ضمنی پرسش‌هایی که درباره‌ صلاحیت‌های دکتر احمدی‌نژاد مطرح می‌شد را پاسخ گوید.»[۴] من جمله پرسشی در مورد جوانی او که با مسائلی از سقیفه بنی ساعده و اشکال بر جوانی امیرالمومنین پاسخ داده شده بود.

پس از پیروزی آقای احمدی نژاد در انتخابات ۸۴ هم ابتدا هواداران و فعالان ستادی‌اش «پروین احمدی‌نژاد» (خواهر رییس‌جمهوری) «عشرت شایق» و «فاطمه آلیا» بلافاصله بعد از اعلام آرا برای دیدار مصباح به قم رفتند. آیت الله مصباح در این دیدار گفت: «احمدی‌نژاد ذخیره خداوند برای امروز ماست. او تنها کاندیدی بود که طرح دولت اسلامی را مطرح کرد.» او خواستار تنها نگذاشتن احمدی‌نژاد شد و گفت: «اینکه تنها بگوییم دولت انتخاب شده و وظایف را باید به آن بسپاریم صحیح نیست و باید کسانی که اهل نظر، طرح و ایده هستند در کنار دولت تلاش کنند.»

بعد از گذشت یک هفته از انتخابات نهم هم خود محمود احمدی‌نژاد به دیدار مصباح یزدی رفت تا سخنان ایشان را رودررو بشنود.[۵] رئیس موسسه آموزشی امام خمینی قم، این رای آوردن را نتیجه توسل به حضرت ولی‌عصر دانسته و حتی در برابر انتقادهای برخی کاندیداهای ریاست‌جمهوری از نحوه تامین هزینه تبلیغات انتخاباتی احمدی‌نژاد گفت که «برخی پول‌هایی قرض کردند تا بتوانند خرج ستادهای احمدی‌نژاد را بدهند.»

ایشان همچنین گفت: «خدای‌ متعال‌ را شاکریم‌ که‌ زمینه‌ انتخاب‌ چنین‌ شخصیتی‌ برای‌ این‌ دوره‌ خاص‌ از انقلاب‌ را فراهم‌ کرد و آیندگان‌ به‌ این‌ نتیجه‌ خواهند رسید که‌ انتخاب، مشحون‌ به‌ کرامات‌ و معجزات‌ بود و از این‌ رو توفیق‌ شکر این‌ نعمت‌ را از خداوند خواستاریم. عنایات‌ حضرت‌ ولی‌عصر (عج) یار ملت‌ ایران‌ بود که‌ به‌ چنین‌ موفقیتی‌ دست‌ یافت‌ و تلقی‌ ما این‌ است‌ که‌ این‌ نفخه‌ الهی‌ که‌ در این‌ زمان‌ در جامعه‌ ما دمیده‌ شده‌ و آثارش‌ در علاقه‌ بیشتر مردم‌ به‌ دین‌ و اندیشه‌های‌ ا سلامی‌ ظهور یافته، مرتبه‌ای‌ از مراتب‌ چیزی‌ است‌ که‌ در زمان‌ پیامبر اسلام (ص) تحقق‌ پیدا کرد و ان‌شاءالله مرتبه‌ کاملش‌ در زمان‌ ظهور حضرت‌ ولی‌عصر (عج) تحقق‌ خواهد یافت.»

هفته‌نامه «پرتو سخن» به صاحب‌امتیازی موسسه امام‌خمینی(ره) پنج روز پس از انتخاب احمدی‌نژاد در مطلبی تحت عنوان «درس‌ها و نکته‌هایی از انتخابات در سخنان آیت‌الله مصباح یزدی در جمع اعضای کانون طلوع مطرح شد» به نقل از مصباح یزدی نوشت: «من در این ۲۶ سال انقلا‌ب سراغ ندارم که طلبه‌ای یک‌میلیون‌تومان قرض کرده باشد – که ماهی ۲۰،۳۰هزارتومان برگرداند – برای اینکه خرج انتخابات بشود. همچنین مواردی که مردم نذرهای عجیب و غریبی کرده‌اند. خانمی را سراغ دارم که برای پیروزی آقای احمدی‌نژاد، نذر کرده ۴۰ زیارت عاشورا، ۴۰ زیارت جامعه کبیره، ۴۰ زیارت آل‌یاسین و ۱۴ ختم قرآن کریم بخواند. چند نفر از خانم‌ها ۱۴۰‌هزار صلوات نذر کردند؛ و چقدر تضرعات، گریه‌ها، زاری‌ها و توسلا‌ت عجیب و غریب تا اینکه یک کسی پیروز شود. در حالی که چندان شناخت و سابقه‌ای از این شخص نداشتند. چطور شد که مردم به این شخص علا‌قه پیدا کردند؟ دیشب یکی از دوستان حاضر در جلسه نقل کرد: قبل از برگزاری مرحله اول انتخابات به محضر یکی از علمای اهواز رسیدم، ایشان گفت نگران نباشید، احمدی‌نژاد رییس‌جمهور می‌شود. ایشان گفته بود که شخصی شب بیست‌‌و‌سوم ماه رمضان در حال احیا، پیش از نیمه‌شب به خواب می‌رود. در خواب به او ندا می‌شود که بلند شو برای احمدی‌نژاد دعا کن، وجود مقدس ولی‌عصر(عج) دارند برای احمدی‌نژاد دعا می‌کنند. می‌گوید من حتی اسم احمدی‌نژاد را نشنیده بودم و اصلا‌ او را نمی‌شناختم!»[۶]

دولتی ها چه کرده اند؟

حال باید دید که دولت عدالتخواه تا چه حد مواضع آقای مصباح درباره ربا را عملی کرده است، مواضعی که به جمله نخستین این گزارش ختم نمی شود. به عنوان مثال سال ۸۹ در دیدار مسئولان و فرماندهان سپاه پاسداران کشور با اشاره به اثرات مخرب ربا در جامعه گفته بود: «دنیا امروز با تمام ثروت و علمی که دارد، دچار بحران اقتصادی شده است که ریشه در ربا دارد.» ایشان با تأکید بر این که نباید با توجیهات شرعی به ربا تن داد، خاطرنشان ساخت: «این که بگوییم فلان بانک یا مؤسسه خود به شرعی بودن وامی که می‌دهد آگاه است، دیگر لزومی برای تحقیق در این باره نیست، اشتباه است. چون انسان خود باید نسبت به مسائل شرعی آگاه باشد.» [۷]

در یک مورد دیگر ایشان در دیدار با اعضای ستاد مبارزه با ربا، گفته بود: «امروز بیشتر اقتصاددانان فهمیده ‏اند که ربا بتدریج اقتصاد یک کشور را فلج می‏کند.»

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ضمن تأکید بر این مطلب که ویژگی اصلی نظام ما اسلامی بودن آن است افزود: «شکر این نعمت آن است که هر کسی هرقدر در توان دارد، در هر جایی و به هر صورتی سعی کند که احکام اسلام اجرا شود. اسلام نسبت به بعضی احکام حساسیت خاصی دارد، از جمله این احکام ربا است که در مورد آن در قرآن و روایات تعبیر اعلان جنگ با خدا به کار رفته است. حتی کشورهایی که بانک‏هایشان براساس ربا تأسیس شده است سود بسیار کمی پرداخت می‏ کنند و حتی در بعضی کشورها مثل ژاپن سپرده بانکی سود منفی هم دارد، یعنی بانکها مزد می‏ گیرند تا پول مردم را نگه دارند.»

ایشان همچنین صراحتا به ارقام سود سپرده اشاره کرد: «متأسفانه در کشور ما سود سپرده ۲۰ تا ۲۵ درصد رایج است که به گفته کارشناسان امور اقتصادی، بیشتر مفاسد اقتصادی امروز کشور بخاطر همین ربا است. بعضی از قرضه های ملی هیچ عنوانی به جز ربا ندارد. سودی که در قبال این اوراق پرداخت می‏ شود سود چیست؟ آیا دولت از این پول درآمدی به دست آورده است؟ آیا کارهایی مثل سدسازی یا جاده ‏سازی درآمدی برای دولت دارد؟ ما باید باور کنیم و به دیگران هم بفهمانیم که ربا از نظر اسلام جدی است و تصور نکنیم که بین ربا و عقود اسلامی تفاوتی نیست.»

ایشان در پایان با اشاره به این نکته که ادامه کار این ستاد به صورت جدی نیازمند حمایت مراجع رسمی است، افزود: «بعضی از مراکز اعتباری، با نفوذی که در دستگاه های دولتی و قانونگذاری دارند، مانع اصلاح وضع موجود می‏ شوند و مقابله با این قبیل مراکز نیازمند قوه مجریه و رئیس جمهوری است که دلسوز دین باشد، لذا باید در انتخابات آتی فردی مانند شهید رجایی را که دلبستگی به دنیا نداشت و وامدار کسی نبود، انتخاب کرد. کسی را انتخاب کنید که نگرانی او ارزشهای اسلام باشد.» [۸]

حال این پرسش مجددا مطرح می شود که مسئولین مدعی ولایتمداری در باب رفع ربا از اقتصاد ایران – که نه تنها توصیه آقای مصباح که خواست قاطبه علما و بخصوص رهبر انقلاب است – چه کرده اند؟ مسئولان قوه مجریه (رئیس جمهور، هیئت دولت و بخصوص وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی) چه لایحه ای نوشته اند که اصلاح ساختار بانکی و رفع ربا را تضمین کند؟

شکی نیست که رئیس جمهور به واسطه انتخاب مستقیم وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی، نقش مهمی در این زمینه دارد. چنانچه زمانی که آقای احمدی نژاد در اولین کنفرانس خبری خود در سال ۱۳۹۰ از اجرای طرح تحول بانکی – طرحی بزرگ که در آن بانک طرف حساب سرمایه‌گذاری نیست بلکه نماینده و واسطه است و حق الزحمه خودش را می‌گیرد – در آینده نزدیک خبر داد برخی فعالان اقتصادی این تحول را به مفهوم حذف ربا از سیستم بانکی تعبیر کردند، چرا که برخلاف روال سابق، پرداخت سود ثابت از طرف بانک حذف و سود میان کننده‌های کار تقسیم خواهد شد.

به همین خاطر علما امیدوار بودند دولت نهم و سپس دهم که مدعای عدالتخواهی داشت در این زمینه اقدام جدی صورت بدهد. به عنوان مثال آیت الله اسدالله ایمانی نماینده مردم فارس در مجلس خبرگان رهبری در مصاحبه ای با اشاره به اینکه مسئله ربا از مسائل مهمی است که تمام مسلمانان در حرمت گناه کبیره بودن آن اتفاق نظر دارند گفت: «آیات و روایات بسیار همچنین اصول اقتصادی به خطرناک بودن پدیده ربا گواهی می دهند. در سال جهاد اقتصادی ریشه کن کردن ربا ازعمده ترین مسائل اقتصادی است که باید به آن توجه کنیم.»

وی برخورد دولت با مسئله ربا را در راستای اهداف رهبر انقلاب برای سال ۹۰ و برنامه پنجم توسعه دانست و تاکید کرد: «برای از بین بردن ربا از سیستم بانکی کشور دولت باید از حوزه و کارشناسان اقتصادی کمک بگیرد. همت و عزم جدی دولت و کارشناسان اقتصادی و حوزوی در امر ریشه کن کردن ربا لازم و ضروری است.»  [۹]

با این حال گذشت زمان نشان داد که اراده ای برای تحول بانکی وجود ندارد و برنامه دولت برداشت بدون مجوز از حساب بانکها است نه حذف ربا از سیستم آنها !

شاید به همین دلیل آقای مصباح در همایش «ربا در نظریه و عمل، چالش‌ها و راهکارها» که در مؤسسه تحت نظر ایشان (موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) قم) برگزار شد، از حاکم نبودن نظام اقتصاد اسلامی در کشور انتقاد کرد و گفت‌: «هم‌ اکنون پس از گذشت ربع قرن از پیروزی انقلاب، متأسفانه وضع اقتصادی کشور از جهات مختلف جای نگرانی دارد. اقتصاد کشور ما مانند بسیاری از کشورهای دیگر به مسأله ربا مبتلا است و این مسأله در بانک‌ها، بنگاه‌های اقتصادی و بازار آزاد کاملاً مشهود است.» رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) راه‌حل‌های موجود در نظام بانکی کشور برای فرار از ربا را حیله‌های شرعی دانست و افزود: «حضرت امام خمینی (ره) این حیله‌های فرار از ربا را حرام می‌دانستند.»

عضو مجلس خبرگان رهبری با ذکر داستان اصحاب سبت اظهار داشت: «اصحاب سبت هم همین کاری را کردند که ما اکنون انجام می‌دهیم. ما برای فرار از ربا به حیله‌ متوسل می‌شویم، در حالی‌که در قرآن کریم هیچ حرامی مانند ربا تقبیح نشده است و از آن به عنوان «جنگ با خدا و رسولش» یاد شده است.»

آیت‌الله مصباح راهکار برون رفت از معضل ربا را تحقیق و پژوهش در حوزه نظری و عملی این مسأله دانست و خاطر نشان ساخت: «تحقیق در مسأله ربا از بهترین جهادهای فرهنگی است. وظیفه پژوهشگران حوزوی است تا بدون توجه به سخنان موافقان و مخالفان و با جرأت و شجاعت نظریه‌های نوینی در این زمینه ارایه دهند و مشکل ربا را حل کنند. البته از سوی دیگر برای اصلاح نظام اقتصادی باید در مرحله عمل هم همه قوا اعم از مجریه، مقننه و قضاییه به این تحقیقات بها دهند تا نظام اقتصادی کشور اصلاح شود.» [۱۰]

ایشان در انتقاد از عملکرد دولت در این زمینه گفت: «دولت نهایت چیزی که به ما قول داده این است که سعی کند نرخ تسهیلات بانکی را تک رقمی نماید حال آنکه مسأله ربا با این مسایل حل نخواهد شد. بسیاری از کشورهای پیشرفته سودهای بانکی را حتی گاه به صفر رسانده اند تا چرخة تولید در کشور رونق یابد، حال آنکه ما سعی داریم تا با نام ها و عناوین گوناگون مثل بیع، ربا را در دستگاه اقتصادی وارد کرده و اینگونه دچار حیله شرعی شده ایم.»

وی ارائه راه حل های اسلامی را نیازمند شهامت و شجاعت بیشتر دانست و افزود: «قرآن می فرماید کسانی که رباخوار هستند، دشمن اسلام می باشند و اگر آن را ترک نکنند به خدا اعلام جنگ داده اند. قرآن، قومی را که به ربا مشغول بودند مسخ کرد و امروز عذاب خدا به شکل های دیگر چون اختلافات داخلی و ذلت در برابر دیگر کشورها بروز خواهد نمود.» [۱۱]

مجلسی ها چه کرده اند؟

البته نیاز به توضیح نیست که ریشه کن کردن ربا تنها وظیفه قوه مجریه نیست و در توان ابن قوه هم نیست، بلکه باید دید قوای دیگر در تعامل با دولت چه کرده اند. باید دید قوه قضائیه تا چه اندازه بر عملکرد بانک ها و صندوق های به اصطلاح قرض الحسنه نظارت کرده است و نیز نمایندگان مجلس چند طرح برای تحول نظالم بانکی کشور نوشته اند.

در این مورد، به طور خاص روی سخن من با نمایندگانی است که جمله به جمله رهبری را به نفع خود تفسیر می کنند. و بعضا تفاسیر به رأیی صادر می نمایند تا از تکلیف و مسئولیت خود شانه خالی کنند. مخصوصا نمایندگانی که خود را برخواسته از یک جبهه انقلابی می دانند و ادعای تمکین از شورای فقاهتی و رأی علما و مراجع دارند. به طور خاص با گذشت یک سال از حضور نمایندگان «جبهه پایداری» در مجلس نهم، آنان باید پاسخ بدهند که بنا بر ادعای پیروی شان از خط فکری آقای مصباح و تأیید لیست انتخاباتی آنان از سوی ایشان، در مقابل اقتصاد رباخواران چه کرده اند؟ مگر نه اینست که آقای مصباح در بیشتر سخنرانی های خود درباره علوم انسانی به طور خاص به اقتصاد اسلامی اشاره می کند و علیه ربا موضع می گیرد؟

حال با این همه سخن شفاف از رهبر انقلاب و علما، باید از مدعیان حوزوی یک بار دیگر پرسید که ادعاهایشان درباره اسلامی کردن دانشگاه و اقتصاد کی عملی می شود؟ باید از نمایندگان مجلس – مخصوصا نمایندگان جبهه پایداری- پرسید که چقدر منویات فقیه مرشدشان را عملی کرده اند؟ کسانی چون حجج الاسلام آقاتهرانی، حسینیان و رسایی که درس خوانده حوزه هستند و خود را شاگرد آقای مصباح می دانند، چرا تا به حال یک طرح یا پیشنهاد درباره ربا نداشته اند؟ چرا حتی یک نطق بر علیه ربا نمی کنند؟ همچنین باید پرسید در ماجرای استیضاح وزیر اقتصاد – که اقتصاد تحت مسئولیتش روح رباخوارانی چون شایلاک در ونیز و خاندان مدیچی فلورانس را در ایران مجددا زنده کرده است- چه کردند؟ از آنان انتظار تحول علوم انسانی برای تدوین اقتصاد اسلامی را نداریم – مسلما چنین کاری از آقای کوچک زاده با دکترای کشاورزی یا حتی آقای رسایی با تحصیلات متوسط حوزوی برنمی آید- اما آیا از منظر تقنین و نظارت کاری برای رفع ربا از اقتصاد ایران کرده اند؟

با چنین اوصافی آیا آنها واقعا بر حفظ ارزش های انقلاب اسلامی پایداری می کنند یا بر وضع موجود جمهوری اسلامی؟ از انقلاب اسلامی دفاع می کنند یا از سرمایه داری افسارگسیخته؟