امنیت جنسی زنان شاغل، حبابی شکننده

آگهی بسیار مشکوکی بود که در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار به چاپ رسیده بود! «تعدادی خانم خوش‌چهره و خوش‌برخورد با آمادگی ۱۲ ساعت کار با جوراب سفید ساق بلند مورد نیاز است»

آگهی را گذاشتم جلوی خودم و فکر کردم: «اینها با خانم خوش‌چهره و خوش‌برخورد چه کار دارند که ۱۲ ساعت باید کار کند و جوراب سفید ساق بلند هم بپوشد؟ مگر قرار است خانم در محیط کار دامن کوتاه به تن داشته باشد که اینها ساق جورابش را اندازه بگیرند و ببینند بلند است یا کوتاه؟»

این چه نوع آگهی بود؟! موضوع را با همکارانم در میان گذاشتم و بعد از کلی خنده و دست انداختن صاحب آگهی به عنوان یک متقاضی تماس گرفتم. صدای آن سوی خط منشی‌ای بود که احتمالا خودش هم جوراب ساق بلند سفید به تن داشت! با صدایی پرعشوه گفت: «تشریف بیاورید باید حضوری فرم پر کنید و مصاحبه شوید.» اصرار کردم که تا ندانم نوع کارش چطور است نمی‌دانم می‌توانم ۱۲ ساعت کاری را تحمل کنم یا نه؟ منشی هم با همان صدای پر از ناز گفت: «نه عزیزم می‌تونی، کاری ندارد. این جوراب ساق بلند که گفته جزو لباس فرم پیش‌خدمت است و کار شما پذیرایی از میهمانان در مراسم خاص و خصوصی است. آگهی را هم به آن نحو دادیم تا کسانی که خیلی مقیدند مراجعه نکنند»

یک دفعه شوکه شدم که برای چنین مهمانی‌های خاص خصوصی و سوءاستفاده از زن بودن خانم‌های زیبا نیز می‌شود در روزنامه آگهی داد. فضایی را تصور کردم که مثل فیلم‌های غربی خانم‌های زیبا با لباس‌های فانتزی پیش‌خدمت و دامن‌های کوتاه و جوراب‌های سفید بلند دارند دور و بر میزها و میهمانان واقعا ویژه‌شان می‌چرخند، اما اینجا وطن خودمان است و فیلم هم نیست…»

قدرت بدون تقید

وقتی قدرت مطلق در یک محیط کار در دست مرد باشد و آن مرد به ضوابط اخلاقی پایبند نباشد و نظارت قدرتمندی نیز بر کارهای او نباشد، زنان کارگر و کارمند همیشه در معرض آسیب‌های جنسی کلامی و عملی قرار می‌گیرند. این موضوع در محیط‌های خصوصی بیشتر دیده می‌شود، زیرا ضوابط مشخص بر آنان حاکم نیست. اگرچه این نوع مشکلات در همه کشورها دیده می‌شود، اما بروز آن در یک کشور اسلامی بسیار دردناک‌تر است. آن هم وقتی قانون مدونی در مورد این نوع قانون‌شکنی وجود نداشته باشد.

انواع خشونت در محیط کار

شکایات زنان از خشونت جنسی و جنسیتی و عدم امنیت ناشی از آن در محیط کار به چند گروه تقسیم می‌شود: رفتارهای کلامی، روانی و فیزیکی که منجر به آزار جنسی زنان می‌شود. نمونه‌ای از این رفتارهای آزاردهنده تعریف جک‌های مستهجن، تعریف از زیبایی، تماس‌های بدنی ظاهرا تصادفی، تماس بدنی نزدیک با وقاحت بیشتر، تجاوز جنسی و تماس تلفنی آزاردهنده است.

زنان در اثر این رفتارها بیش از اینکه مدعی و محق به شکایت و پیگیری شوند در صورت اعتراض دچار تبعاتی چون اخراج، احساس ناامنی، متهم شدن، به خطر افتادن سلامت روانی، کاهش اعتماد به نفس، از دست دادن شغل، چشم‌پوشی از ارتقاء شغلی و مزایای شغلی می‌شوند. گرچه امنیت جنسی در محیط‌های دولتی بیش از بخش خصوصی است و حضور بخشی با عنوان حراست می‌تواند تا حدی عامل بازدارنده این گونه مزاحمت‌ها باشد، اما هنوز مواردی از سوءاستفاده‌های جنسی (بهره‌برداری و سودجویی از مواهب زنانه شخص) و جنسیتی (تبعیض‌ها و تفاوت‌های غیرمنصفانه به خاطر زن بودن کارمند) مشاهده می‌شود و اغلب از سوی مدیران قدرتمند اعمال می‌شود.

زنان علیه زنان

حسین-الف، مدیر یک بخش نیمه‌دولتی است. او که نمی‌خواهد در مورد جزییات شغلش توضیح دهد می‌گوید: «مدیر بالادستی ما علاقه خاصی به خانم‌های خوش ظاهر دارد و این موضوع را پنهان نمی‌کند. همین موضوع سبب شده است اگر خانمی مرتب باشد یا ظاهر خوبی داشته باشد و در اداره به جایی برسد و ارتقا پیدا کند، تهمت‌ها و حرف‌های رکیکی علیه او زده شود. به شخصه این موضوع را در محیط‌هایی که حتی مدیران چشم پاکی دارند، اما ارتقای شغلی طبق اصول شایسته‌سالاری صورت نمی‌گیرد دیده‌ام. وقتی کسی ارتقا می‌یابد، خیلی زود به او تهمت زده می‌شود و به نظر من این نیز نوعی خشونت جنسی است که زنان علیه یکدیگر روا می‌دارند.»

گرگ‌های میش‌نما

حسن-ح، مسئول حراست در یک اداره است. او در مورد مزاحمت‌های معمول گزارش شده می‌گوید: «در محیط کار هر چقدر محدودیت‌ها و قید و بندها کمتر باشد، اختلاط دو جنس بیشتر می‌شود و در این شرایط امکان مزاحمت بیشتری برای خانم‌ها پیش می‌آید. علاوه بر فشارهای برخی از مدیران برای رفتارهای توام با نرمش از طریق محدود کردن ارتقای شغلی یا مزایای و اضافه کاری، اغلب مردانی که به حریم زنان وارد می‌شوند در غالب دوست بی‌نظر، خواستگار، همدرد و… به شخص نزدیک می‌شوند، ولی با عمق یافتن ارتباط مشکل به صورت تقاضاهای غیرمعمول بروز می‌کند.» وی می‌افزاید: «زنان مطلقه بیش از دیگران در معرض مزاحمت قرار می‌گیرند.» او به بانوان توصیه می‌کند که ضمن توجه به حریم‌های تعریف شده اسلامی و اجتناب از تنها ماندن با یک مرد در اتاق در بسته، از نزدیک و صمیمی شدن با همکاران جنس مخالف خودداری کنند و جسارت جنسی همکاران را به حراست گزارش کنند.

بیکاری و ناچاری

افزایش بیکاری در جامعه و پایین آمدن سطح حمایت از زنان شاغل می‌تواند منجر به تحمل آزار و فشارهای مردان در محیط کار شود و از آنجا که در مسائل ناموسی اغلب قربانی محکوم می‌شود زنان ترجیح می‌دهند تحمل کنند و دم نزنند مبادا کار خود را از دست بدهند. به گزارش دخت ایران، زهرا محمدی، جامعه‌شناس، اعتقاد دارد بحران بیکاری جسارت زنان را کمتر و وقاحت مردان را بیشتر می‌کند، زیرا وضع شکننده خانواده و عدم استحکام کاری همسر زن را وا می‌دارد که شرایط را تحمل کند. وی می‌افزاید: «بالا بودن سطح اختیار مدیران و نبودن حمایت قانونی از زنان این آزارها را دامن می‌زند.»

محمدی کارشناس‌ارشد جامعه‌شناسی می‌افزاید: «تهاجم جنس قوی‌تر به ضعیف‌تر همچون یک غریزه ذاتی در میان همه موجودات دیده می‌شود، ولی تفاوت انسان و حیوان قانون و قیودات آن است که جامعه را از یک جنگل بی‌سر و سامان متمایز می‌کند.»

جای خالی قانون

قراردادهای اجتماعی فشار اجتماعی و قانونی را بر افراد تحمیل می‌کنند تا خواسته شان را بر دیگران تحمیل نکنند. حقوق زنان در قانون کار مصوب ۱۳۶۹ فقط به قوانین مربوط به کارهای زیان‌آور برای زنان، قانون تنظیم خانواده و مرخصی بارداری و… برمی‌گردد. در «سیاست‌های اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ایران» مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی (۲۰/۵/۷۱) نیز ضمن تأکید بر نقش زنان در خانواده به عنوان شغل اصلی آنها مواردی از تشویق زنان به اشتغال و عدم توجه به بنیان خانواده دیده می‌شود. در ‌ماده ۵ این مصوبه بیان شده: «با توجه به نقش زنان در پیشرفت اجتماعی و توسعه اقتصادی به عنوان نیمی از جمعیت، باید تسهیلات لازم برای اشتغال آنها از سوی ‌دستگاه‌های اجرایی فراهم آید و برنامه‌ریزی‌های مناسب حسب اولویت صورت گیرد.»

در«سیاست‌ فعالیت‌های بین‌المللی زنان» مصوب ۱۶/۲/۱۳۸۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی در بخش سیاست‌های راهبردی، تلاش برای ایجاد عرصه‎های جدید و مناسب به منظور به دست گرفتن ابتکار عمل زنان ایران در تصمیم‎سازی‎ها و تصمیم‎گیری‎های بین‎المللی استفاده از توانمندی‎های زنان در سطوح مختلف مدیریت امور بین‎الملل و سیاست‎های خارجی نظام اسلامی از سیاست‌های مطرح شده برای ارتقای فعالیت‌های بین‌المللی زنان هستند؛ اما مسائل باقیمانده و مهم، همچنان نگرانی‌های کلیدی زنان در حین کار باقی مانده است: قوانین برابری در سطح حقوق پرداختی در تمامی بخش‌ها چه دولتی و چه خصوصی، ترفیع شغلی زنان و در ‌‌نهایت سوءاستفاده‌های جنسی در محل کار.

در ایران در مواردی از قبیل آزار جنسی در محل کار (منظور از آزار جنسی، لزوما تجاوز نیست) که در بسیاری کشورها آزار جنسی محسوب می‌شود، قانون و حمایتی وجود ندارد. از جمله مهمترین دلایل گستردگی ناهنجاری آزار جنسی را در سطح جامعه‌ ایران می‌توان فقدان برنامه‌های آموزشی در دوران تحصیل و محل‌های کار، عدم وجود قوانین کیفری برای آزار جنسی و جداسازی جنسیتی دانست، اما در کنار اهمیت فرهنگ‌سازی، قوانین نیز نیازمند بازنگری و انجام اصلاحات در مورد قوانین کار برای زنان است. جدای از اهمیت قوانین مدنی در زمینه رسیدگی به مجازات مجرمان آزارهای جنسی، لازم است نظارت بر کارگاه‌های تولیدی کوچک بیشتر و نظامندتر شود. در حال حاضر بسیاری از مؤسسه‌های کوچک و خصوصی زیر نظر وزارت کار نیستند و در این مجموعه‌ها، حقوق کارگر معمولا به آسانی نقض می‌شود. با توجه به وجود الگوی اسلامی و همچنین نقش مهم زنان در عرصه اقتصادی و تولید کشور به نظر می‌رسد باید در تدوین سیاست‌ها قوانین حمایتی بیشتری ایجاد کرد تا نقش پررنگ‌ زنان در کشور به دور از تبعیضات جنسیتی تسهیل ‌شود.

چرا تعرض می‌کنند؟

زهرا محمدی، جامعه‌شناس و محقق، دلیل زیاده‌روی مردان را در برخوردهای شغلی-جنسیتی، قدرت و برتری شغلی مردان و تربیت غلط خانواده می‌داند که به مرد در هر موقعیتی اجازه می‌دهد تا به همکار زن خود نگاه جنسی داشته باشد. علم به این موضوع که اعتراض زن منجر به متهم شدن خودش می‌شود از سوی مردان به آنها میدان می‌دهد تا هر کار می‌خواهند بکنند. وی می‌افزاید: «از سوی دیگر زنان نیز مقصر هستند. کم نیستند زنان جاه‌طلبی که حیثیت و شرافت زنانه خود را قربانی جاه طلبی خود می کنند و سبب می شوند مردان زنان دیگر را نیز با همان چشم نگاه کنند و از آنان انتظار نرمش داشته باشند. این در حالی است که چشم پوشی از اعتراض مهاجم را حریص تر می کند. شرایط خودِ زنان اعم از پایگاه اقتصادی و اجتماعی، تحصیلات، تجرد یا تأهل و از همه مهم تر میزان نیازشان به کاری که انجام می دهند، عواملی مؤثر در میزان آزارها در محیط های کاری محسوب می شود.»

وی تاکید می‌کند: «با چشم پوشی نکردن از حق اعتراض، تغییر دیدگاه‌ها در مورد افراد قربانی، گسترش انجمن‌های حمایت از زنان آزاردیده در حین کار و آگاه کردن زنان نسبت به حقوق اجتماعی، اقتصادی، جنسی خود می‌توان این مشکل را کاهش داد، گرچه نمی‌توان نادیده گرفت که عدم امکان صحبت در مورد آزارها و تابو بودن آنها خود دلیل دیگری برای سکوت زنان آزاردیده است و خاطره این خشونت‌ها تا مدت‌ها ذهن و روان این زنان را درگیر می‌کند و بار منفی این خشونت هر لحظه برایشان تکرار می‌شود.» وی می‌افزاید: «وضع قوانین حمایتی برای زنان آزاردیده و نداشتن قضاوت اخلاقی رایج در مورد زنان دیگر و آگاهی دادن از طریق آموزش و پرورش به دختران در مقاطع مختلف تحصیلی می‌تواند از بروز چنین مسائلی در محیط کار بکاهد.»

مطالب مرتبط:

• تکریم شخصیت زنان مهم‌تر از جسم آنان است
• زنان ساکت ساکن در مجلس
• حمایت از کودکان کار و زنان سالخورده و بی سرپرست
• مرکز آمار ایران: نرخ مشارکت اقتصادی زنان 51درصد کمتر از مردان
• زنان مسلمان، قربانی انحراف تکفیری‌ها و شیعیان تندرو