تحقیقی در مکتوبات شهید مطهری (ره)
کتاب انسان کامل، مجموعهای است مشتمل بر سیزده جلسه سخنرانی اندیشمند شهید استاد مطهری با عنوان «انسان کامل» که در سال ۱۳۵۳ و در ماه مبارک رمضان ایراد شده است. انتخاب این موضوع از سوی استاد شهید، به دلیل رواج اندیشه هایی بود که فقط به جنبه اجتماعی اسلام نظر داشتند و به بُعد معنوی این دین انسان ساز اهمیت نمی دادند.
او با قلمی روان و فکری توانا، در تحلیل مسائل اسلامی و توضیح حقایق فلسفی با زبان مردم و بی اضطراب به تعلیم و تربیت جامعه پرداخت.»

انسان کامل
کتاب انسان کامل، مجموعهای است مشتمل بر سیزده جلسه سخنرانی اندیشمند شهید استاد مطهری با عنوان «انسان کامل» که در سال ۱۳۵۳ و در ماه مبارک رمضان ایراد شده است. انتخاب این موضوع از سوی استاد شهید، به دلیل رواج اندیشه هایی بود که فقط به جنبه اجتماعی اسلام نظر داشتند و به بُعد معنوی این دین انسان ساز اهمیت نمیدادند.
استاد شهید برای آنکه آشکار سازد اسلام، دینی مقدس و کامل است و انسان اسلام، انسانی چند بُعدی است که همه دستورهای این مکتب الهی را به طور هماهنگ اجرا میکند، این بحث را مطرح و همچنین نظر دیگر مکتب ها را درباره انسان کامل بررسی کرد.نبوت
نبوت، مجموعه ای است مشتمل بر چهارده جلسه بحث و انتقاد در انجمن اسلامی پزشکان که در سال ۱۳۴۸ ایراد شده است. شیوه بحث، ابتکاری است و استاد شهید با آگاهی از دیدگاههای متکلمان و فیلسوفان در این مورد و با توجه به آموزه های علومی مانند روانشناسی و با عنایت به شبهه هایی که در اینباره وجود دارد، به بحث می پردازد. استاد شهید مطالب خود را در چهار بخشِ راههای اثبات نبوت، وحی، معجزه و اعجاز قرآن دسته بندی کرده و درباره ماهیت وحی و معجزه که معمولاً کمتر بحث میشود، به تفصیل سخن رانده است.
سیری در سیره نبوی
رفتار، منش و گفتار پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله ، درس آموز، انسان ساز و تحول آفرین است. این مجموعه رفتار که از آن به «سیره» تعبیر کردهاند، از نظر اسلام، یکی از منابع شناخت به شمار میرود. علامه شهید مطهری در مورد انگیزه اش از نوشتن کتاب سیری در سیره نبوی مینویسد: «در سیره و رفتار پیامبر، شاید ما کوتاهی کرده باشیم. چند سال پیش من فکر کردم که در زمینه سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، کتابی بنویسم. تعداد زیادی یادداشت تهیه کردم، ولی هر چه جلوتر رفتم، دیدم مثل این است که دارم وارد دریایی میشوم که به تدریج عمیقتر میشود. همانطور که سخنان پیامبر ما عمیق است، رفتار پیغمبر ما آنقدر عمیق است که از جزئی ترین کار پیغمبر میشود قوانین استخراج کرد. یک کار کوچک پیامبر، یک چراغ یا یک شعله یا نورافکن است برای انسان تا مسافت های بسیار دور را نشان بدهد».
سیری در نهج البلاغه
نهج البلاغه که اکنون در دست ماست و روزگار از کهنه کردن آن ناتوان است، منتخبی از خطابه ها، دعاها، وصیت ها، نامه ها و جمله های کوتاه مولای متقیان امام علی علیه السلام است که به وسیله سیدرضی در حدود هزار سال پیش گردآوری شده است. استاد شهید مرتضی مطهری در مورد کتاب سیری در نهج البلاغه چنین مینویسد: «آنچه در این کتاب آمده، مجموعه مقالاتی است که در سالهای ۵۱ـ۵۲ در مجله مکتب اسلام منتشر شده است. این کتاب در واقع، بستری برای شناختن مکتب علی علیه السلام و تحقیق در محتوای نهج البلاغه است».
قیام و انقلاب مهدی علیهالسلام
اندیشه پیروزی نهایی نیروی حق بر نیروی باطل، گسترش جهانیِ ایمان اسلامی، استقرار کامل و همه جانبه ارزشهای انسانی، تشکیل جامعه ایده آل و سرانجام، اجرای این اندیشه انسانی به وسیله شخصیتی مقدس و عالیقدر که در روایات اسلامی از او به «مهدی» تعبیر شده، اندیشه ای است که کم و بیش همه فرقه ها و مذاهب اسلامی ـ با تفاوتها و اختلاف هایی ـ بدان مؤمن و معتقدند. استاد شهید مطهری در کتاب قیام و انقلاب مهدی علیه السلام به بررسی این اندیشه اسلامی از دیدگاه فلسفه تاریخ پرداخته است.
داستان راستان
کتاب داستان راستان، شامل مجموعه ای از داستانهای واقعی از زندگی پیشوایان دین است. بیشتر این داستانها از کتابهای حدیث گرفته شده و قهرمان داستان از پیشوایان بزرگ دین است. استاد مطهری نام این کتاب را به این دلیل که بیشتر قهرمانان این داستانها راست رو و بر صراط مستقیم هستند و در زبان قرآن کریم «صدیقین» نامیده شده اند، داستان راستان گذاشته است. این داستان ها افزون بر اینکه میتواند راهنمای اخلاقی و اجتماعی سودمندی باشد، معرف روح آموزه های اسلامی نیز هست. حکایتهایی از جوانمردی، ایثار، پرهیزکاری و هزاران صفت نیکو در این داستانها شکل میگیرد و خواننده را با دنیایی از آموزه های خوب و نیکو آشنا میکند.
مسئله حجاب
کتاب مسئله حجاب، سلسله سخنرانیهای استاد مطهری در انجمن اسلامی پزشکان است. آن استاد فرزانه معتقد بود که گذشته از انحراف های عملی فراوانی که در زمینه حجاب به وجود آمده، این مسئله و دیگر مسائل مربوط به زن، وسیله ای در دست برخی افراد ناپاک قرار گرفته است که بر ضد دین مقدس اسلام تبلیغات منفی میکنند.
این کتاب دو بخش دارد. شهید مطهری در بخش اول ابتدا نشان میدهد که مسئله پوشش زن از ویژگی های اسلام نیست و میان ملتهای دیگر نیز وجود داشته است. سپس به عدهای که طرفدار بی حجابی زن و نشست و برخاست او با مردان بیگانه در جامعه هستند، پاسخ میدهد. در بخش دوم، به عده ای پاسخ میدهد که معتقدند زنان باید حتی چهره و دست خود را از نامحرم بپوشانند و به خانه نشینی زن عقیده دارند. استاد مطهری در این کتاب ثابت میکند که نظر اسلام، حفظ حریم و حضور باوقار زن در جامعه با پوشش مناسب است.
نظام حقوق زن در اسلام
از جمله مسائلی که برای مدتی طولانی، ذهن و اندیشه استاد شهید مطهری را به خود جلب کرده بود، شبهه های مربوط به زن و حقوق زن در اسلام بود. ایشان در مقدمه کتاب عدل الهی، در مورد انگیزه نوشتن کتاب نظام حقوق زن در اسلام می نویسد: «احساس کردم مدتی است عدهای در سخنرانیها، کلاسها و مقالات خود، نظر اسلام را درباره حقوق و حدود وظایف زن به صورت غلطی مطرح میکنند و این باعث بدبینی زنان و مردان به اسلام شده است. پس بر این شدم که منطق مستدل و پولادین اسلام را درباره زن و حقوق زن و حدود وظایف زن روشن کنم».
مباحث کتاب بر دو بخش تقسیم میشود: مباحث تئوری و زیربنایی و پاسخ به اشکالها. در بخش اول، این مباحث را میخوانیم: رابطه اسلام و تجددزدگی، مقام انسانی زن در قرآن، مبانی طبیعی حقوق خانواده، و بحث تفاوتهای زن و مرد از نظر جسمی و روانی. استاد در بخش دوم، به بررسی اشکالها در این مورد پرداخته است: خواستگاری، ازدواج موقت، استقلال اجتماعی زن، مهر و نفقه، مسئله ارث، حق طلاق و تعدد زوجات.
حق و باطل
کتاب حق و باطل، مجموعه چند درس و سخنرانی است که استاد شهید مرتضی مطهری در آخرین سالهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایراد فرموده است. در آن سالها، طولانی شدن حکومت ظالمانه طاغوت و تسلط ظاهری آن بر جامعه، سبب شده بود تا در بعضی اندیشه ها، تردیدها و پرسشهایی در مسئله حق و باطل به وجود آید. بر این اساس، منزلت واقعی حق و باطل در هستی، جامعه و تاریخ مورد سؤال قرار میگرفت و زمینه برای پذیرش اندیشه ها و فلسفه های نادرست مادی پدیدار شده بود. استاد شهید با تشخیص اهمیت مسئله و ضرورت حل آن، به طرح مسئله حق و باطل پرداخت و بر اساس اندیشه قرآنی و حکمت الهی ـ اسلامی، بیان کرد که مدار هستی بر حق است. شر و باطل در هستی اصالت ندارد و در زندگی انسانی نیز آنچه اصالت و پایداری دارد، فطرت الهی انسان است.
علل گرایش به مادیگری
موضوع اصلی بحث کتاب علل گرایش به مادیگری، اثبات یا انکار خداست که به یقین، حساس ترین و شورانگیزترین موضوعی است که از فجر تاریخ تاکنون اندیشه ها را به خود مشغول داشته است و میدارد. آنچه در این کتاب درباره علل گرایش به مادی گری آمده، در حقیقت، نقد و بررسی گوشه ای از تاریخ عقاید و اندیشه های بشری است. تجزیه و تحلیل رویدادهای تاریخی، از این نظر که با عوامل پیچیدهای سر و کار دارد، بسی دشوار است؛ به ویژه اگر به تحولات عقاید و اندیشه ها مربوط باشد.
استاد درباره انگیزه نوشتن این کتاب نوشته است: «ماتریالیسم در عصر ما خصوصا در کشور ما، جامه منطق را از خود دور کرده و به سلاح تبلیغ مجهز شده است. از این رو، ابایی ندارد که علل گرایش ها و اِعراض ها را به گونه ای دیگر که با هدفهای از پیش تعیین شده سیاسی و اجتماعی منطبق باشد، توجیه و تفسیر کند».
آزادی معنوی
کتاب آزادی معنوی، مجموعهای است مشتمل بر پانزده سخنرانی استاد شهید مطهری که در زمانها و مکانهای گوناگون ایراد شده و وجه مشترک آنها این است که موضوعشان، مسائل معنوی، خودسازی و تزکیه نفس است. کتاب، گام به گام انسان را به سوی خودسازی و تقوا حرکت میدهد و در واقع، سلوکی معنوی است. کتاب از هشت فصل تشکیل شده است که عبارتند از: آزادی معنوی، عبادت و دعا، توبه، هجرت و جهاد، بزرگی و بزرگواری روح، ایمان به غیب، معیار انسانیت و مکتب انسانیت.
هدف زندگی
کتاب هدف زندگی، مجموعه پنج درس از شهید بزرگوار استاد مطهری است که در سلسله درسهای «جهان بینی اسلامی» در سال ۱۳۵۱ ایراد شده است. استاد در این درسها، هدف زندگی را از دیدگاه قرآن و اندیشههای بشری بررسی میکند، افق بحث را از هر طرف میگشاید و اندیشه آدمی را به سیر در عرصه های گوناگون میکشاند؛ زیرا اگر هدف زندگی چنانکه قرآن می خواهد، آشکار گردد و مورد توجه قرار گیرد، زندگیها گرم و نورانی می شود و انسانی دیگر و جامعه ای دیگر در صحنه حیات رخ می نماید؛ همان چیزی که بشر امروز سخت تشنه آن است.
خدمات متقابل اسلام و ایران
بیشتر مردم ایران، مسلمان هستند. ما مسلمانان ایرانی، به اسلام از آن رو که مذهب ماست، ایمان داریم و به ایران به حکم اینکه میهن ماست، مهر می ورزیم. بر این اساس، سخت علاقه مندیم مسائل مشترک اسلام و ایران را درک کنیم. بیشتر این مسائل در قالب سه پرسش خلاصه می شود:
۱. آیا احساسهای مذهبی و میهنی ما با یکدیگر متضاد هستند یا هیچگونه تناقضی میان آنها وجود ندارد؟
۲. اسلام آنگاه که در چهارده قرن پیش به ایران وارد شد، چه دگرگونی هایی در میهن ما به وجود آورد؟ از ایران چه گرفت و به ایران چه داد؟ آیا برای ایران موهبت بود یا فاجعه؟
۳. ملتهای بسیاری به اسلام گرویدند و با همراهی و همفکری، تمدن سترگ اسلام را پدید آوردند. سهم ما ایرانیان در این خدمات و پیدایش تمدن اسلامی چقدر است؟ انگیزه ایرانیها در این خدمات چه بوده است؟
کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران سه بخش دارد و پاسخگوی سه پرسش یاد شده است. بخش اول، اسلام و مسئله ملیت؛ بخش دوم، خدمات اسلام به ایران؛ بخش سوم، خدمات ایران به اسلام.