۱۰:۱۷ - ۱۳۹۳/۱۰/۳۰ گفتگو با رسول منتجب‌نيا:

مهندس بازرگان مقابل انقلاب نبود

ببینید مرحوم بازرگان یک شخصیت علمی، سیاسی و اجتماعی بود این را از حق نمی‌­توان گذشت. نقشی که ایشان و دوستان‌­شان در انقلاب و نظام داشتند قابل انکار نیست چه قبل از پیروزی انقلاب و چه پس از آن. همین کافی است که حضرت امام پس از پیروزی انقلاب دولت را از دوستان نهضت آزادی تشکیل دادند. خب هم میزان اعتماد امام را به آنها نشان می‌دهد که مدیریت اجرایی انقلابی را که با آن عظمت به وجود آمده بر عهده آنها می‌­گذارد و بعد هم نشان می‌دهد که امام به تدبیر و مدیریت این گروه ایمان داشتند و در...

مبارزه (رسانه تحلیلی خبری دانشجویان خط امام): مرحوم دکتر یدالله سحابی در مورد نحوه آشنایی‌اش با مرحوم مهندس بازرگان می‌گوید: «در دوران دانشجویی و تحصیل که از فرانسه به ایران برمی‌گشتم در میان کشتی خواستم نماز بخوانم، درپی جای خلوتی می‌گشتم که مورد استهزا و انگشت‌نمای مسافران قرار نگیرم، ناگهان دیدم که یک نفر روی عرشه کشتی مشغول نماز خواندن است با خوشحالی و تعجب نزد وی آمدم پس از خاتمه نماز پرسیدم اهل کجا و چه کسی هستید‌؟ توضیح داد ساکن تهران و فرزند حاج عباسقلی بازرگان هستم. »

عاطفه شمس /  رسول منتجب‌نیا، نماینده سه دوره اول مجلس شورای اسلامی، از اعضای موسس حزب اعتماد ملی و عضو شورای مرکزی مجمع روحانیون مبارز است. او آشنایی خود با بازرگان را از طریق آثار ایشان می‌داند. نقد اول منتجب‌نیا به بازرگان، به همراه نبودن او با شرایط ملتهب اوایل انقلاب و نادیده گرفتن اقتضائات جامعه انقلابی بازمی‌گردد، سپس اینکه زمان‌شناس نبودند و واقعیات موجود جامعه را در نظر نمی­‌گرفتند. او معتقد است اگر بازرگان و همراهانش به شرایط ذکر شده توجه می‌کردند اندیشه آنها به ثمر می‌­نشست و اکنون می‌توانستند بخشی از نظام را مدیریت کنند. او در دوره اول مجلس شورای اسلامی با مهندس بازرگان در مجلس بوده است.

متن گفت‌وگو با منتجب‌نیا را در زیر می‌­خوانید. [بازنشر این گفتگو به معنای پذیرش کلیت محتوا و مواضع مصاحبه شونده نیست.]

شما با مهندس بازرگان و اندیشه‌های ایشان از چه زمانی و به چه صورت آشنا شدید؟

من با مرحوم مهندس بازرگان از قبل از انقلاب و از دوران مبارزات ایشان آشنا بودم و از طریق خواندن کتاب­‌های ایشان در زمینه‌های مختلف علمی، اجتماعی و سیاسی با افکارشان آشنا شدم. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایشان رییس دولت موقت شدند و طبیعتا من نیز مانند سایر مردم و به عنوان یک شهروند که مسوولیت‌هایی را هم داشت با ایشان دورادور آشنا بودم تا زمانی که وارد مجلس شدم. در دوره اول، که من از طریق انتخابات میان‌دوره‌­یی مجلس و بعد از وقایع هفتم تیر وارد مجلس شدم هنوز مرحوم بازرگان و همراهان ایشان در مجلس بودند. طبیعتا در مجلس هم گاه آشنایی و برخورد داشتیم. البته با شخص ایشان در کمیسیون نبودیم اما با بعضی از دوستان ایشان مثل دکتر یزدی حتی در کمیسیون‌­های مشترک هم همکاری داشتیم. یادم هست در رابطه با اساسنامه سپاه پاسداران و درباره نهضت­‌های آزادی بخش یک کارگروه تشکیل شده بود که من مسوول آن بودم و دکتر یزدی نیز در آن حضور داشتند. به هرحال تا پایان دوره اول هم ایشان و هم من نماینده بودیم و آنها آزادانه در مجلس فعالیت می‌کردند. البته طبیعتا بعد از واقعه هفتم تیر دوستان ملی- مذهبی در مجلس در اقلیت بودند، میدان بیشتر دست نیروهای انقلابی بود و هنوز چپ و راست به معنای امروزی ظهور نکرده بود. بحث نیروهای خط امام و نیروهای خط بازار بیشتر مطرح می‌­شد و فاصله‌ها داشت بیشتر می‌شد. بعد از مجلس دوم و سوم که دیگر این دوستان در مجلس نبودند و ما نیز تماسی با آنها نداشتیم. یادم هست یک‌بار من ایشان را در بیمارستان خاتم‌الانبیاء ملاقات کردم و آن هم‌زمانی بود که آیت‌الله منتظری بیمار شده و ایشان را به بیمارستان منتقل کرده بودند. شاید سال ٧٢ یا ٧٣ و دوره چهارم مجلس بود که البته آن زمان من هم در مجلس نبودم. به عیادت آیت‌الله منتظری رفته بودم دیدم که مرحوم بازرگان هم آنجاست و مقداری باهم صحبت کردیم. کمتر بحث‌های سیاسی ­شد ولی طبق معمول مرحوم آیت‌الله منتظری، در بستر بیماری هم با ایشان شوخی می‌کرد و بحث‌های جذابی را مطرح می‌کرد. فکر می‌کنم این آخرین ملاقات من با مهندس بازرگان بود.

  رابطه ایشان با شهید مطهری چگونه بود؟

آن زمانی که مرحوم مطهری در مجلس بودند من در مجلس و به یک معنا در تهران نبودم. تا اواخر سال ۵٨ امام جمعه و نماینده حضرت امام در خمین و بعد هم یکی دو سال در پایگاه وحدتی دزفول بودم و فقط گاهی برای ملاقات حضرت امام و آیت‌الله منتظری و برخی آقایان به تهران رفت و آمد می‌کردم. چندان از نزدیک در جریان چگونگی رابطه آنها نبودم اما خب ارتباط­شان، ارتباط دو فردی که کاملا از هم جدا و مخالف یکدیگر هستند نبود چون مشاهده می­‌شد که در دوران قبل از انقلاب و اوایل آن در حسینیه ارشاد سخنرانی­‌های مشترکی داشتند در واقع ارتباط رسمی و معقولی باهم داشتند. یادم هست یک وقتی بعد از فوت مرحوم شریعتی نامه‌­یی به دستم رسید که مرحوم شریعتی قبل از فوت نامه‌­یی نوشته‌­اند و در آن آقای مطهری و بازرگان را نمایندگی داده یا وصیت کرده بود که آثارش را بازنگری کنند و هر جا ایرادی داشت آن را حذف کنند. این نشان می­‌داد که افکار این افراد آنقدر از هم دور نبود که نتوانند با هم همکاری کنند اما اینکه این کار انجام شد یا نه، من در جریان نیستم.

 شما از برخورد نمایندگان مجلس با مرحوم بازرگان خاطره‌­یی به یاد دارید؟

ببینید بعد از واقعه هفتم تیر فضا، فضای ملتهبی بود و مردم معتقد بودند کسانی که نسبت به انقلاب و امام انتقاداتی دارند صف جدایی را تشکیل داده­اند. به خصوص که موضوع بنی صدر و منافقین و اینها هم مطرح شد. یک حالت عصبانیت و خشم در بین مردم وجود داشت و نهضت آزادی و به طور کلی ملی-  مذهبی­‌ها به خاطر ارتباط فکری که تا حدی با بنی‌صدر داشتند یا یک مقدار فاصله‌­یی که از انقلابیون داشتند گاهی مورد بی‌­مهری قرار می‌­گرفتند. من با چشم خودم ندیدم اما در همان دوره اول می­‌شنیدم که یک وقت‌­هایی که مهندس بازرگان و دوستان ایشان قصد خروج از مجلس را داشته­‌اند به آنها توهین شده است آن هم در حد بعضی از محافظین و افرادی که مسوولیت نداشته‌­اند. در داخل مجلس به جز واقعه­‌یی که برای یکی از دوستان مرحوم بازرگان اتفاق افتاد نشنیده‌‌ام به آنها بی‌‌حرمتی شود. من در مجلس اول صحنه‌­ای را شاهد بودم که آقای مهندس صباغیان پشت تریبون مجلس داشت نطق نمایندگی خود را بیان می‌کرد و در آن نطق حرف‌‌هایی را می‌زد که برای همه ما تلخ بود. مثلا یک جمله­ که من فراموش نکردم این بود که مردم انقلاب کرده­‌اند و شهید داده‌­اند ولی توده نفتی­‌ها مسلط بر کشور شده‌اند و چنین و چنان می‌کنند. منظور ایشان از اصطلاح توده نفتی­‌ها وابستگان به شوروی سابق و کمونیستها بود که خب این یک اتهام بود، بعد از انقلاب و در آن زمان خبری از مارکسیست­ها نبود. این جملات برای ما خیلی گران تمام شد و نمایندگان که اکثریت انقلابی و پیرو خط امام بودند فریاد زدند که آقای هاشمی جلوی ایشان را بگیرید، ایشان دارد به انقلاب و مردم توهین می‌کند. آیت‌الله هاشمی رفسنجانی که در آن زمان رییس مجلس بودند اعتنایی نکردند و به نمایندگان گفتند در جای خود بنشینید و اجازه دهید ایشان نطق‌‌شان را تمام کنند و از آقای صباغیان خواست که ادامه دهد. خیلی که شلوغ کردند آقای هاشمی گفتند شما نماینده مجلس هستید ایشان هم همینطور و تا زمانی که نماینده هستند حق دارند از تریبون مجلس استفاده کنند. شما هم اگر انتقادی به حرف­های ایشان دارید وقت بگیرید، بیایید صحبت کنید و حرف­های ایشان را رد کنید، اجازه بی‌احترامی کردن یا جلوگیری از نطق ایشان را ندارید. این را من شاهد بودم که بزرگواری آیت‌الله هاشمی در آن زمان مانع از بی‌حرمتی کردن نسبت به آقای صباغیان شد.

 آیا این اتفاق با اتفاقی که اخیرا در مجلس و در رابطه با نطق آقای مطهری افتاد قابل مقایسه است؟

بله کاملا. رابطه این دو رابطه دو نقیض است. شما ببینید آقای مطهری به عنوان نماینده مجلس در حال صحبت کردن است و یک عده که مخالف ایشان هستند برمی­‌خیزند، هیاهو راه می­‌اندازند و بعد دور تریبون جمع می‌­شوند، در نهایت متعرض ایشان شده و او را به پایین می‌کشانند و به نقلی ایشان را مجروح هم می‌کنند. رییس وقت مجلس آقای ابوترابی به جای اینکه متعرضین به ناطق مجلس را ساکت کند جلوی نطق آقای مطهری را می‌گیرد و مجلس را تعطیل می‌کند. این کاملا نشان می‌دهد مجلس میدانی شده است برای تعدادی افراد تندرو که ابدا حرمت مجلس و نمایندگی را رعایت نمی‌کنند.
 با توجه به اینکه مهندس بازرگان معتقد به سیاست گام به گام بود و اکنون نیز بحث‌های اعتدالی در جامعه مطرح است، آیا می‌­توان وجه اشتراک یا تفاوتی را بین این دو به خصوص در رابطه با سیاست خارجی در نظر گرفت؟

نمی‌­توان گفت که ١٠٠ درصد منطبق باهم هستند اما بی‌­شباهت هم نیستند. به‌طور کلی دوستان ملی-مذهبی و از جمله دولت موقت معتقد بودند که ما نباید با دنیای کنونی خودمان را درگیر کنیم، باید در درون کشور فعالیت کنیم، کشور را توسعه دهیم و رابطه­‌مان با سایرین رابطه مسالمت‌آمیزی باشد. خب این را در آن شرایط انقلاب و هیجان بیان می‌کردند و دوستان انقلابی می‌گفتند که ما فراموش نکرده­‌ایم که دست امریکا، انگلیس، حتی شوروی و سایر قدرت‌ها تا مرفق آلوده به خون عزیزان ما است و اموال عمومی ما را به تاراج برده­‌اند، آنها بودند که رژیم شاه را تقویت کردند و او توانست تا این حد مقاومت کند. خب در آن شرایط مطرح کردن سیاست گام به گام و رابطه مسالمت‌آمیز و بدون تنش خریدار نداشت. امروز ما چنین شرایطی را نداریم. امروز دنیا انقلاب ما را به رسمیت شناخته و نظام ما تثبیت شده است و به نفع ما است که با دنیا در ارتباط باشیم. هرگونه تشنج در ارتباط ما با کشورهای دیگر به ضرر خودمان است و به هر حال قابل قبول نیست. در شرایط فعلی اگر ما اعتدال را شعار بدهیم به معنای برگشت به آن دوران نیست بلکه به این معنی است که آنها پای میز مذاکره آمده‌­اند و در پی رسیدن به وحدت نظر هستند. پس شرایط متفاوت است. هر دوی اینها هم سیاست گام به گام و هم اعتدال‌گرایی با تشنج آفرینی و ایجاد اختلاف متفاوت است و در مقابل هم هستند. سیاست گام به گام در شرایط خاص انقلاب بود که رد می­‌شد اما اکنون در شرایط ثبات و استقرار است. لذا شعار اعتدال شعار رابطه مسالمت‌آمیز با دنیاست و این یک امر کاملا معقول و منطقی است. امروز اگر کسی شعار تشنج‌آفرین بدهد از نظر عامه مردم و عقلا پذیرفته شدنی نیست. ما در حال حاضر هزینه شعارهای تند دولت قبل را می‌­پردازیم، تاوان سنگینی را بر ما تحمیل کردند. اگر آن شعارهای تند بدون پشتوانه را مطرح نکرده بودند اکنون مسائل ما به سادگی قابل حل بود. در زمان آقای خاتمی روابط ما با دنیا خیلی بهتر شده بود گرچه قبل از آن هم مشکلاتی داشتیم اما مقامات و روسای کشورها در صف سفر به ایران بودند و همگی دعوت رییس‌جمهور ما را در دستور کار خود گذاشته بودند اما بعد از روی کار آمدن دولت نهم و دهم به خاطر رفتارها و شعارهای تند در روابط ما تشنج ایجاد شد که داشت کار به جایی می‌رسید که ابرقدرت‌ها می‌خواستند اجماع جهانی را علیه ما شکل دهند و علاوه بر تحریم‌ها به طور کلی ایران را منزوی کنند. خاطرم هست دیپلمات­‌های وزارت خارجه به ما هشدار می­‌دادند که این روشی که دولت پیش گرفته به ضرر کشور است و پرونده ایران از آژانس به شورای امنیت خواهد رفت و ما خوف این را داریم که قطعنامه‌هایی علیه ما صادر شود ولی گوشی بدهکار نبود، فریاد ما هم که به جایی نمی‌­رسید. نتیجه آن هم همین شرایطی شد که می­‌بینید. جالب است نکته‌­یی را در اینجا بگویم، برخی­‌ها می‌­گویند تحریم‌ها پس از اتفاقات سال ٨٨ انجام گرفت در حالی که این‌گونه نیست ممکن است بعد از آن هم قطعنامه‌هایی صادر شده باشد اما به طور کلی داستان به خیلی قبل­‌تر از اینها برمی‌گردد، به زمانی که رییس‌جمهور وقت شعارهای تندی را در مجامع بین‌المللی اعلام می‌کرد و دنیا را حساس کرده بود.

 با نگاهی به تاریخ و با توجه به گذشت ٣۵ سال از کنار رفتن مهندس بازرگان، سیاستمداران چه درس­‌هایی از عملکردهای مثبت و منفی ایشان در عرصه‌های مختلف می‌توانند بگیرند؟

ببینید مرحوم بازرگان یک شخصیت علمی، سیاسی و اجتماعی بود این را از حق نمی‌­توان گذشت. نقشی که ایشان و دوستان‌­شان در انقلاب و نظام داشتند قابل انکار نیست چه قبل از پیروزی انقلاب و چه پس از آن. همین کافی است که حضرت امام پس از پیروزی انقلاب دولت را از دوستان نهضت آزادی تشکیل دادند. خب هم میزان اعتماد امام را به آنها نشان می‌دهد که مدیریت اجرایی انقلابی را که با آن عظمت به وجود آمده بر عهده آنها می‌­گذارد و بعد هم نشان می‌دهد که امام به تدبیر و مدیریت این گروه ایمان داشتند و در میان افراد و گروه‌هایی که وجود داشتند هیچ‌کدام را لایق این ندیدند که مدیریت کشور را به آنها بسپارند. اما بازهم تاکید می‌کنم که تفاوت‌‌هایی بین اندیشه ایشان و یاران نزدیک امام همچون شهید بهشتی و تا حدی شهید مطهری و بزرگان امروزی از جمله آیت‌الله خامنه‌­ای و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی وجود داشت اما این‌گونه نبود که آنها مقابل انقلاب باشند یا سهمی در آن نداشته باشند. یکی از ضعف‌­هایی که وجود داشت و منجر به استعفای ایشان شد این بود زمان شناس نبودند و به واقعیت موجود توجهی نداشتند. آنها فقط مصلحت را می‌دیدند و آنچه را که خودشان تشخیص می­‌دادند منهای واقعیت موجود جامعه. باید روحیات و احساسات مردم را بیشتر مدنظر قرار می­‌دادند. یک جامعه ملتهب و انقلابی اقتضائاتی دارد که دوستان در نهضت آزادی و دولت موقت به آن کمتر توجه کردند و معتقد بودند واقعیت جامعه را باید تغییر داد و مردم را به سمتی که خود تشخیص می­‌دهیم کشاند. در حالی که واقعیت انقلاب و دسیسه‌های بیگانگان در تاریخ کشور را نمی­‌توان نادیده گرفت. اگر به این واقعیت توجه می‌کردند چه بسا تدبیر و اندیشه آنها بهتر می­‌توانست به ثمر بنشیند و آنها نیز می­‌توانستند سال‌های سال بخشی از نظام را مدیریت کنند.

::::