۲۱:۳۳ - ۱۳۹۲/۰۲/۲۷

فریب نتایج نظرسنجی های اینترنتی را نخوریم

«مبارزه» (رسانه تحلیلی خبری دانشجویان خط امام) - علیرضا بازارگان

این روزها که تب و تاب انتخابات گرم شده است، بعضی از سایت ها در حال انجام نظرسنجی اینترنتی برای آگاهی از اقبال مردم نسبت به کاندیداها هستند. احتمال دارد هر کدام از ما در یکی از این نظر سنجی ها شرکت کرده باشیم و نتایج آن برای ما جالب بوده باشد. این مطلب پیرامون این نوع نظرسنجی ها نگاشته شده است.

چندی پیش در مطلبی به نام “سوگیری تاییدی” که خطاهای ادراکی انسان ها را بررسی می کرد نوشتم:
• “در انتخابات سال ۲۰۰۸ آمریکا، شخصی به نام Valdis Krebs تمایل مردم به خرید کتاب را در سایت amazon تحلیل کرد. او دریافت مردمی که از اوباما حمایت می‌کردند کتاب‌هایی را می‌خریدند که در حمایت از اوباما نوشته شده بود. و آن‌هایی که برضد اوباما بودند کتاب‌هایی را می‌خریدند که بر ضد اوباما نوشته شده بودند. در واقع مردم برای به‌دست آوردن اطلاعات کتاب نمی‌خریدند. بلکه برای تایید اطلاعاتی که داشتند کتاب می‌خریدند!”
تحقیقات نشان داده است که کمابیش همه ی انسان ها دچار این خطا هستند. انسان ها مایل هستند نظرهای موافق خودشان را بشنوند دوست ندارند عقایدشان نقض شود. ما دوست نداریم در محیط هایی پا بگذاریم که فضای آن با فضای فکری ما در تضاد است. به همین دلیل به وبسایت هایی سر می زنیم که دیگر همفکران ما به آن جا سر می زنند.

حال بیایید به نتایج چندی از این نظرسنجی های اینترنتی دقت کنیم، تا این پدیده را از نزدیک مشاهده کنیم. به دلیل آن که تحلیل تمام سایت های اینترنتی غیر ممکن است فقط به چند مورد اشاره می کنم.

سایت “اخبار انتخابات ۹۲” در حال برگزاری دو نظر سنجی است که یکی از آن ها سوال در مورد “فرد مورد نظر” هست و دیگری در مورد “جریان مورد نظر” می باشد. با کمی دقت در نتایج در می یابیم که حتی دو نظرسنجی که همزمان در یک سایت برگزار می شود، دو نتیجه ی غیر یکسان داده است! در نظر سنجی اول که خودِ افراد مدنظر هستند، مجموع آرا جریان اصلاحات حدود ۴۴ درصد می شود (هاشمی رفسنجانی حدود ۳۷ درصد)؛ ولی در نظرسنجی دوم که مستقیما جریان های سیاسی مدنظر هستند، جریان اصلاحات حدود ۶۰ درصد از آرا را کسب کرده است.

این تفاوت در سایت های دیگر هم دیده می شود. نظرسنجی سایت قطره جریان اصلاحات را با بیش از ۷۷ درصد آرا یکه تاز میدان نشان می دهد. در حالی که آرای اصلاحات در نظرسنجی سایت انعکاس و سایت آرنا کمتر و کمتر است. البته طبیعی است که این تفاوت ها وجود داشته باشد، چون طبعا افراد متفاوتی به این سایت ها سر خواهند زد. نتایج به دست آمده از نظرسنجی سایت شخصی بنده تقریبا رقابتی پایاپای را نشان می دهد و سایت های اصول گرا هم همواره به نظرسنجی هایی اشاره می کنند که در آن ها جریان اصلاحات ازجایگاه خوبی برخوردار نیست.

گرچه شرکت کردن در نظرسنجی های اینترنتی می تواند نوعی کار تفریحی تلقی شود، ولی اتکا کردن بر نتایج این کار تفریحی می تواند ضررهایی هم به همراه داشته باشد. نباید یک نظرسنجی اینترنتی را با یک کار دقیق آماری یکسان دانست. در این جا به دو ضرر عمده ی اتکا به این نتایج اشاره می کنم:

۱. توقع نابجا از نتایج انتخابات:
اگر انسان بخواهد بر دیده ها و شنیده های خودش اتکا کند تا نتایج نهایی انتخابات در کشور را پیش بینی کند، قطعا دچار اشتباه خواهد شد. آیا یک فرد روستایی در دورترین نقاط این مرز و بوم به این سایت ها سر می زند تا نظر خودش را انعکاس دهد؟ مادربزرگ ها و پدربزرگ ها چه طور؟ چه تعداد از افراد اصلاح طلب به سایت های اصول گرا سر خواهند زد و نظر خودشان را در نظرسنجی بیان خواهند کرد؟ و بالعکس، چه تعداد از اصول گرایان به اینترنت خواهند آمد و در این نظرسنجی ها شرکت خواهند کرد؟

علاوه بر آن، ما انسان ها به طور ذاتی دچار یک خطای ادراکی به نام “سوگیری توافق کاذب” هستیم. اتکا بر شنیده و دیده های ناقص خودمان، به این خطای ادراکی بیشتر دامن می زند. همان طور که در یکی از نوشته های گذشته خواندید:
• “ما تصور می کنیم که دیگران هم مثل ما فکر می کنند و {…} با نظرات ما موافق هستند. {…} ما بیش از حد خودمان را “معمولی” فرض می کنیم و با عبارت هایی مانند “هر انسانی این طور فکر می کند” یا “این که واضح است” به خود می قبولانیم که فهم ما از یک موضوع هماهنگ با فهم دیگران است… گاهی اوقات دیده شده است که گروهی در اقلیت هستند و یا عقایدشان بسیار متفاوت با توده ی مردم است، ولیکن اعضای این گروه با خود تصور می کنند که دیگران نیز با آن ها هم عقیده هستند؛ و در واقع محبوبیت خودشان را بیش از حد تخمین می زنند. در این صورت برای اعضای آن گروه سوگیری توافق کاذب اتفاق افتاده است. حتی اگر برای آن ها مشخص بشود که در اقلیت هستند آن را نخواهند پذیرفت و یا می گویند: “دیگران نمی فهمند! ”

۲. پیدا کردن گرایش ناخواسته
ما انسان ها به صورت ذاتی دوست نداریم بازنده باشیم. در یکی از نوشته های پیشین به نام “اثر ارابه موسیقی” به این خطای ذهنی که همه ی ما کمابیش به آن دچار هستیم اشاره کردم:
• “تحقیقات نشان می دهد که اگر یک کاندیدا بتواند به جامعه القا کند که او رای خواهد آورد و در انتخابات پیروز خواهد شد، مردم حتی اگر به طور کامل با او مفاق نباشند، برای این که در گروه برنده قرار گیرند به او رای خواهند داد… علاقه به موسیقی های فراگیر، کتاب های فراگیر، فیلم های فراگیر، و غیره نیز از این قاعده مستثنی نیستند. تصمیمات ما انسان ها در بسیاری از موارد بر پایه ی عقل و منطق نیست. بسیار ممکن است که چیزی (مانند تلفن همراه) به قیمت گزاف بخریم، فقط به این خاطر که حس می کنیم اکثریت آن را می پسندند. مطالعات علمی در این باب بسیار زیاد است.”

ستادهای انتخاباتی همواره در تلاش هستند این حس را القا کنند که کاندیدای مورد نظر آن ها برنده خواهد شد. اگر یک کاندیدا موفق شود به تعداد زیای از جامعه بقبولاند که او یکی از رقیب های جدی انتخابات است، بسیاری از کسانی که نمی خواسته اند به او رای دهند، به او رای خواهند داد. البته برعکس این پدیده هم ممکن است اتفاق بیافتد. یعنی اگر ما با یک نظرسنجی رو به رو شویم که کاندید مورد نظر ما در آن نظرسنجی رتبه ی بدی آورده باشد، کم کم نسبت به او سرخورده خواهیم شد و به فرد دیگری رای خواهیم داد. اگر ما احساس کنیم (یا به ما القا شود) که گزینه ی ما برنده ی میدان نیست، امکان دارد به کسی رای بدهیم که خیلی هم او را دوست نداریم.

در هر صورت، آرزوی همگی ما سربلندی روزافزون برای کشور عزیزمان جمهوری اسلامی ایران است. امیدواریم هر کس در انتخابات پیروز می شود بهترین موفقیت ها و پیشرفت ها را برای کشور به وجود بیاورد.

منبع: الف