باید به تاکید امام بر خودکفایی کشاورزی، توجه بیشتری می کردیم
به جرات میتوانم بگویم که پیام حضرت امام تاکید بر خودکفایی در بخش کشاورزی و محصولات غذایی است. به عنوان مثال، در سال گذشته ما با کاهش تولید گندم و محدودیتهای واردات مواجه بودیم که، اگر بنا به پیام حضرت امام توجه جدیتری به این محصول و بحث خودکفایی داشتیم، بیتردید مشکلات کمتری پیش روی کشور قرار داشت.
مبارزه (رسانه تحلیلی خبری دانشجویان خط امام) – توحید علیزاده: ۲۵ سال پیش، کمی پس از پایان جنگ، حضرت امام خمینی، در پیامی مفصل و مهم خطاب به ملت، سیاستهای کلی نظام اسلامی در دوران بازسازی کشور را اعلام کرد. این پیام افزون بر مقدمهای مفصل، در ۹ بند ترتیب یافته است. جمله به جمله این پیام حکیمانه و البته بسیار دقیق، جای موشکافی و بازاندیشی بسیار دارد؛ آزادی تجارت، مقابله با فرهنگ مصرفی، خودکفایی در امر کشاورزی، توسعه مراکز علمی، حمایت از مخترعین، بر حفظ و نگهداری ترکیب یک یا چند شهر خراب شده در جنگ، برنامهریزی برای رفاه اجتماعی، توسعه صنعتی، حفاظت از صنایع دفاعی و … از جمله محورهای این فرمان حکیمانه است. سوال اساسی این است که این پیام بسیار مهم در دوران بازسازی و در امر توسعه کشور چقدر مورد توجه و تدقیق سیاستگذاران توسعه قرار گرفته است. شایسته است، ۲۵ سال بعد از صدور این پیام به بازخوانی این متن ارزشمند که به قلم و امضای رهبر کبیر انقلاب اسلامی و بنیانگذار نظام تدوین شده است، بپردازیم و از رهگذر آن، مسائل و مصائب توسعه را بسنجیم. از همین رو، جماران با درک این وظیفه مهم، رئوس این فرمان را روی میز گفتگو با مسئولان بازسازی و صاحبنظران توسعه گذاشته است. آنچه میآید گفتوگو با دکتر مهدی فتحالله است که به چندوچون فرهنگ مصرفی در جامعه ما میپردازد که یکی از رئوس فرمان امام در مهر ۶۷ است. امام با تاکید بر مبارزه با فرهنگ مصرفی میفرماید: «مبارزه با فرهنگ مصرفی که بزرگترین آفت یک جامعۀ انقلابی است.» دکتر فتحالله، رییس موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی وزارت صنعت معدن و تجارت است.
آقای دکتر فتح اله با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید. همانطور که در جریان هستید حضرت امام پیرامون سیاستهای کلی نظام، پس از خاتمه جنگ تحمیلی، در مورخه ۱۱مهر ۱۳۶۷ پیامی تاریخی مبنی بر بازسازی کشور اعلام داشتند. بخشهایی از این پیام، در رابطه بحث صادرات، واردات و بسترهایی تولید داخلی است لطفا برای شروع توضیحاتی در این زمینه ارائه فرمایید.
به طور مشخص محتوای پیام ایشان را میتوان در چند بند مطرح کرد. متن پیام، به نوعی پیرامون قطع وابستگی کشور در همه سطوح، توجه به خودکفایی بخش کشاورزی، استفاده از نیروهای عظیم مردمی و چند بند دیگر است. من به جرات میتوانم بگویم که پیام حضرت امام تاکید بر خودکفایی در بخش کشاورزی و محصولات غذایی است. به عنوان مثال، در سال گذشته ما با کاهش تولید گندم و محدودیتهای واردات مواجه بودیم که، اگر بنا به پیام حضرت امام توجه جدیتری به این محصول و بحث خودکفایی داشتیم، بیتردید مشکلات کمتری پیش روی کشور قرار داشت. در رابطه با بحث صادرات غیرنفتی و همچنین دغدغه حضرت امام پیرامون این مسئله، باید عنوان کنم که اهمیت این مسئله زمانی خود را بیشتر نمایان میسازد که با وضع تحریمها و کاهش قابل توجه درآمدهای نفتی، بخش زیادی از سرمایهگذاریهای بخش دولتی، که نیازمند پول نفت بودند با مشکل مواجه شدند. بنابراین تاکید بر پیام حضرت امام اولین گام در این مسیر، تنوع پذیرکردن مبادی صادرات و کالاهای صادراتی است.
آقای دکتر با این توضیح چگونه میتوان این بستر را فراهم کرد؟
ابتدا باید بر این نکته تاکید شود که بخش تولید شامل تولیدات کشاورزی، تولیدات حوزه انرژی و تولیدات صنعت و معدن است. بنابراین، زمانی که از تولید صحبتی به میان میآید باید با دقت بخش مورد نظر مشخص شود. لذا، نحوه ارتقا هر کدام این حوزهها سازوکارهای متفاوت و مختص به خود را داراست. اگر بخواهیم به تاکید حضرت امام پیرامون خودکفایی در بخش کشاورزی نظری داشته باشیم؛ بحث ارتقاء سیاستهای حمایتی در این بخش است. شما در نظر بگیرید، یکی از بزرگترین موانع در زمینه تولیدات کشاورزی را میتوان، به سهم بالای سطح زیر کشت دیم نسبت به آبی، به دلیل شرایط اقلیمی کشور (عدم استفاده گسترده از طرحهای آبیاری تحت فشار) اشاره داشت. این در حالی است که به نظر، سیاستهای حمایتی در این زمینه بسیار محدود است.
بررسی روند تولیدات برخی از مهمترین صنایع کارخانههای کشور نشان میدهد که در سال ۱۳۹۱ ما با روند معکوس پیرامون تولیدات مواجه هستیم. بنابراین اعمال تحریمها، کاهش تولیدات صنعتی را به همراه داشته است. در بخش انرژی که ما با تولیدات نفت خام، فرآوردههای نفتی، محصولات پالایشگاهی و برق سروکار داریم، به نظر میرسد تولید تداوم در این زمینه نیازمند سرمایهگذاری مستمر است که، با توجه به شرایط پیش آمده برای اقتصاد ایران، تا حدودی از حد طبیعی خود کمتر است. برخی از حوزهها همچون نفت خام مورد تحریمهای شدید غرب است. بنابراین، ارتقاء تولید در این بخش در وهله اول نیازمند سرمایهگذاری بیشتر است.
پس با این توضیح وضعیت صادرات غیر نفتی بیش از پیش اهمیت پیدا میکند؟
صادرات غیرنفتی در هر کشوری، یکی از مهمترین منابع ارز برای تامین نیازهای ارزی در آن کشور است. اقتصاد ایران نیز این قاعده مستثنا نیست، با این تفاوت که مدتها درآمدهای سرشار نفت سایهای سنگین بر صادرات غیر نفتی کشور داشته است. حرکت به سمت اقتصاد غیر نفتی –که در متن پیام هم حضرت امام نیز بدان تاکید شده است، نیازمند حمایت از صادرات غیر نفتی است. در این بخش توجه به پتانسیلهای ملی و منطقهای، کاهش هزینههای فرایند صادرات، کاهش فرایندهای بوروکراسی مرتبط با صادرات (تسهیل مولفههای بهبود فضای کسب و کار در بخش صادرات)، حمایت از اعزام هیاتهای تجاری، استفاده از توانمندی های بخش خصوصی، استفاده از موقعیت ژئوپلیتیک کشور در صادرات مجدد، تنوع پذیرکردن صادرات و…میتواند به توسعه صادرات غیر نفتی کمک کند.
تا چه حدی تثبیت قوانین کلیدی در این زمینه موثر است؟
قوانین و مقررات یکی از مهمترین عوامل شکل دهنده انتظارات در اقتصاد به شمار میرود. از این رو، ثبات آنها به معنای ثبات در انتظارات از محل تغییرات متعدد، خلقالساعه و بدون پشتوانه کارشناسی در قانون خواهد بود. بنابراین، ثبات در قوانین تولیدی، می تواند به سرمایهگذاران امکان برنامهریزی برای افقهای بلندمدت را بدهد.
یعنی قوانین پیرامون مبارزه با قاچاق کالا و ارز چندان اثربخش نبودهاند؟
صرف نظر از مولفههای اقتصادی موثر در قاچاق، یکی از دلایل این حجم گسترده را میتوان ناکارآمدی قانون مبارزه با قاچاق ارز و کالا دانست. قانون اولیه در این زمینه کارایی لازم را در برخورد با متخلفین نداشت. هر چند لایحه جدید در سال ۱۳۹۱ به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسیده است که قرار است جایگزین قانون قبلی شود اما، به دلیل ایرادات شورای نگهبان هنوز به تصویب نهایی نرسیده و مطابق با قانون قبلی عمل میشود. از این رو، لازم است برای برخورد جدی با این پدیده مخرب، لایحه با سرعت بیشتری مورد بررسی و تصویب نهایی قرار گیرد. ضمن آنکه، در کنار قوانین باید سیاستهای مکملی وضع کرد که عمل قاچاق برای قاچاقچیان صرفه اقتصادی نداشته باشد.
منبع: جماران
::::