دوم‌ خرداد به روایت رسانه‌های خارجی

خاتمی، چهره‌ای ناشناخته
برای رسانه‌های خارجی، سید‌محمد خاتمی تا قبل از دوم‌خرداد چهره‌ای ناشناخته بود آنچنان‌که برای بسیاری از ایرانی‌ها و مردم عامه کشورمان نیز خاتمی چندان شناخته‌شده نبود. تنها خبری که به صورت محدود از خاتمی پوشش داده می‌شد «استعفای او از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر اثر فشار تندرو‌ها» بود همین امر باعث شد تا خاتمی در نقطه مخالف جریان تندرو‌ قرار گیرد و تقریبا چه قبل و چه بعد از انتخابات بر این امر تاکید داشته باشد.  «او برای یک دهه مسند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران را برعهده داشت. خاتمی به‌خاطر آزادی‌دادن بیش از حد به نشریات و هنر از جانب تندروها و محافظه‌کاران تحت فشار بود تا استعفا دهد.» (نیویورک‌تایمز، ۲۰اردیبهشت)

«آقای خاتمی به روحانی صبور و میانه‌رو مشهور است و این مشخصه‌ها بیشتر ناشی از موضع او در زمان زمامداری بر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حد فاصل سال‌های بین ۱۹۹۲-۱۹۸۲ است. او در زمان وزارت به نشریات، کتاب‌ها و فیلم‌هایی مجوز می‌داد که مورد شک محافظه‌کاران بوده و حتی برخی از آنها را مضر و خطرناک می‌دانستند. کتاب‌ها؛ فیلم‌ها و نشریاتی که بعد از استعفای خاتمی بر اثر فشار تندروها، توقیف شدند.» (واشنگتن‌پست ۲۹ اردیبهشت)

«خاتمی که خود یک روحانی‌زاده است در مقایسه با دیگر روحانیون ایران فردی معتدل و صبور شناحته می‌شود و از او به‌عنوان یک روشنفکر دینی با ذهن باز یاد می‌شود.» (تایمز، ۲۷ اردیبهشت)

خاتمی و شور انتخاباتی
با شکل‌گیری شور و شوق انتخاباتی رسانه‌ها ابتدا با احتیاط و سپس با قدرت از آن سخن به میان آوردند. «نیویورک‌تایمز» که هر روز با گزارش‌هایی جامع به بررسی موضوع انتخابات در ایران می‌پرداخت در مطلبی تحت عنوان: «صدای تغییر، انتخابات ایران را به رقابتی واقعی تبدیل کرد.» این نشریه در تاریخ ۲۳می‌ به توصیف این جریان انتخاباتی می‌پردازد: «روحانی خوش‌صحبتی که تا هفته گذشته بسیاری از ایرانی‌ها او را نمی‌شناختند، ایران را در شور و شوق انتخاباتی قرار داده است. خاتمی به‌ناگاه به‌عنوان کاندیدای محبوب میلیون‌ها ایرانی خواستار تغییر سیاسی ظاهر شد… . در روزهای آخر تبلیغات، خاتمی سوار بر اتوبوس‌ کمپین انتخاباتی خود به سرتاسر کشور مسافرت کرد و تعداد زیادی از مردم با هیجان و امید به استقبال او رفتند- کنترل آنها توسط پلیس سخت بود- هوادارانش کل شهرها و روستا را با پوسترهای تبلیغاتی او پوشانده‌اند، در گوشه‌های خیابان ایستاده و با شادمانی تصویر محمد خاتمی را در هوا به گردش درمی‌آورند، آگهی‌ها و بروشورهایی که از انتخاب خاتمی حمایت می‌کنند، دست‌به‌دست در میان مردم می‌چرخند.»

خاتمی و ناطق‌نوری
تا قبل از داغ‌شدن تنور انتخابات، تقریبا همه رسانه‌ها بر این نکته تاکید داشتند که پیروز انتخابات ناطق‌نوری خواهد بود ولی به‌تدریج رسانه‌ها تحت‌تاثیر جریان داخلی ایران به بازتاب حمایت مردم از خاتمی پرداختند؛ «انتظار زیادی می‌رفت که ناطق‌نوری به‌راحتی پیروز انتخابات شود. اما حمایت عامه خیلی زود تغییر کرد و رای مردم از ناطق‌نوری به خاتمی تغییر رویه داد و به صورت تدریجی از ۹/۱۳درصد به ۵۲درصد در عصر روز قبل از انتخابات رسید.» (اکونومیک رویو، ۷ ژوئن)
«تنها تا چند ماه گذشته، کاندیدای پیشرو و پیروز انتخابات علی‌اکبر ناطق‌نوری، رییس مجلس بود اما اکنون حداقل محمد خاتمی در قامت رقیب علی‌اکبر ناطق‌نوری ظاهر شده است.» (تایمز، ۱ خرداد)
«پیش‌بینی می‌شد ناطق‌نوری، رییس محافظه‌کار مجلس، برنده قاطع انتخابات باشد. اما الان بیشتر تحلیلگران ایرانی و دیپلمات‌های خارجی پیش‌بینی می‌کنند رقابت نزدیکی بین او و خاتمی در پیش باشد.» (ساندی‌تایمز، ۲ خرداد) همین امر باعث می‌شود که رسانه‌ها به مواضع خاتمی و حامیان او در کنار ناطق‌نوری تمرکز کنند: «هر چند احزاب سیاسی چندانی در ایران وجود ندارد اما می‌توان با توجه به حامیان آنها تشخیص داد که به چه سمتی گرایش دارند. ناطق‌نوری از حمایت جامعه روحانیت مبارز و همچنین تجار بازاری برخوردار است که به تجارت آزاد خارجی و نه ضرورتا سرمایه‌گذاری خارجی اعتقاد دارند.» (واشنگتن‌پست، ۲۷ اردیبهشت)  «خاتمی علاوه بر روشنفکران و دانشجویان از حمایت دو گروه قوی از دو طیف سیاسی متفاوت برخوردار است. از یک‌سو ائتلاف چپ خط امام که از نظر برخی از روزنامه‌نگاران قایل به کنترل اقتصاد توسط دولت و همچنین توزیع عادلانه ثروت هستند قرار دارند و از سویی دیگر گروه نزدیک به هاشمی‌رفسنجانی موسوم به کارگزاران سازندگی قرار گرفته‌اند. گروه دوم در تقابل با سیاست کنترل اقتصاد توسط دولت هستند و به سرمایه‌گذاری خارجی و رابطه بهتر با غرب تمایل دارند.» (نیویورک‌تایمز ۱ خرداد)
نیویورک‌تایمز با ارایه گزارشی خیابانی با عنوان: «انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، انتخاب سنت است یا تغییر» به بررسی و شور و شوق انتخاباتی می‌پردازد و سعی می‌کند در قالب گزارشی خیابانی به تفاوت دیدگاه دو نامزد اصلی یعنی ناطق‌نوری و خاتمی بپردازد. از نظر نویسنده، انتخاب ناطق‌نوری انتخاب سنت است چرا که شعار و حامیان او ادامه مسیر گذشته است. از سویی دیگر خاتمی وجود دارد که با شعار تغییر به عرصه انتخابات وارد شده و انتخاب او از سوی مردم می‌تواند نشانه خواست تغییر از جانب مردم باشد. (نیویورک‌تایمز ۱ خرداد)
«نامزد اصلی موردحمایت بخش اعظم حاکمیت علی‌اکبر ناطق‌نوری است و تا چند وقت پیش او را برنده قاطع انتخابات می‌دانستند. اما در سویی دیگر رقیب اصلی او محمد خاتمی است که با شعار آزادی‌های مدنی و گشودن دروازه‌های کشور به روی جهان، حمایت قشر عظیمی از جوانان، زنان و روشنفکران را به دست آورده است.» (اکونومیست، ۲۸ اردیبهشت)

دوم‌خرداد
با اعلام نتایج اولیه و در نهایت نتیجه‌نهایی اکثریت قریب به اتفاق نشریات با شگفتی به آن نگاه کردند و با تیترهایی همچون «پیروزی خاتمی»، «روحانی معتدل پیروز انتخابات»، «شگفتی دیگر در انتخابات»، «چپ به میانه رسید و راست باخت» و… سعی کردند به بازتاب این اخبار بپردازند. «وزیر سابق میانه‌رو فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمد خاتمی، در میان ناراحتی زیاد محافظه‌کاران به‌عنوان رییس‌جمهوری چهارسال آینده ایران انتخاب شد. رقیب اصلی محافظه‌کار او، ناطق‌نوری، بعد از اینکه بیش از ۱۳میلیون رای از خاتمی کم آورد به او تبریک گفت.  در طی ۱۲روز رقابت انتخاباتی، خاتمی ائتلاف عظیمی از طبقه متوسط نزدیک به رفسنجانی، جناح چپ، زنان، جوانان و روشنفکران را به خود جذب کرد… . این ائتلاف علیه محافظه‌کارانی تشکیل شد که به گمان طرفداران خاتمی تلاش داشتند با پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری و با تکیه بر مجلسی که اکثریت کرسی‌های آن را در اختیار دارند، قدرت را انحصارا در دست گیرند.» (نیوستریت‌تایمز ۲ خرداد)

«برخی از دیپلمات‌ها شور، هیجان و شادی آزادشده ناشی از انتخابات را تحسین می‌کنند اما باور وسعت پیروزی خاتمی برای بسیاری از آنها همچنان سخت است. سیدمحمد خاتمی وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی، تقریبا سه‌برابر رقیب خود علی‌اکبر ناطق‌نوری روحانی محافظه‌کاری که توسط بسیاری از نهادهای جناح راست حمایت می‌شد، رای به دست آورد. شعارهای روشنگرانه خاتمی و صبر او باعث شد تا از یک‌سو حمایت قاطع روشنفکران، زنان و جوانان که خواستار تغییر بودند را به خود جذب کند و از سوی دیگر اصلاح‌طلبان طرفدار او موفق شدند با برنامه‌های اقتصادی خود طبقه فقیر شهری را جذب کنند.» (تایمز، ۵ خرداد)

«به احتمال زیاد قدرت خاتمی توسط تندروها، نهادهای قدرتمند و همچنین مجلس که اکثریت با حامیان رقیب محافظه‌کار او است، محدود خواهد شد.» (مجله میل‌ویکی ۲۶ می‌۱۹۹۷)
عصر جدید ایران با خاتمی
«یک روز بعد از اعلام پیروزی حیرت‌آور، رییس‌جمهوری منتخب، محمد خاتمی، شنبه طی سخنرانی گفت: عصر جدیدی برای ایران در راه است. خاتمی همچنین اضافه می‌کند که تفاوت عقیده برای پیشرفت کشور ضروری است. رییس‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی می‌گوید رای قریب به اتفاق به وزیر سابق فرهنگ نشان‌دهنده بروز «ایده‌ای نو» است که باید توسط بقیه اعضای دولت شنیده شود. پیروزی قاطع خاتمی همه ناظران داخلی و خارجی را شگفت‌زده کرد. رییس‌جمهور آمریکا نتیجه را «امیدبخش» توصیف کرد و پاریس تاکید کرد: «خاتمی شعار آزادی مدنی و احترام به حقوق‌بشر دارد.» واکنش‌ها در خاورمیانه نیز مثبت بوده و حس امیدواری عمومی برای تغییر اساسی در بن‌بستی که ایران در آن قرار گفته، وجود دارد.» (میدل‌وست، ۸ خرداد)

خاتمی و تغییر
بعد از جریان دوم‌خرداد همه رسانه‌ها به تحلیل این شگفتی پرداختند و همگی متفق‌القول پیروزی قاطع خاتمی را نشانه خواست تغییر از سوی مردم می‌دانستند.
«محمد خاتمی روحانی آزادیخواه که در انتخابات با نتیجه غافلگیرکننده‌ای پیروز شد، دوره ریاست‌جمهوری خود را این هفته با قول به اینکه آغازی نو در انقلاب ۱۸ساله جهموری اسلامی در کار است آغاز کرد. انتخاب او انتظارات عمومی را به‌گونه‌ای بالا برده است که راضی‌کردن آن بسیار سخت است. در خارج از ایران نیز همه بی‌صبرانه و با علاقه موضع وی را در قبال مسایل اقتصادی و سیاست داخلی به نظاره نشسته‌اند.» (میدل‌ایست اکونومی، ۸ آگوست)
«این کشمکشی میان محافظه‌کاران و مدرنیسم‌ها بود که با پیروزی گروه دوم همراه بود. جناح راست نمی‌تواند در مقابل جریانی که ایجاد شده مقاومت کند. این شکستی سنگین برای آنان بود که تنها توانستند یک‌سوم مجموع رای‌ها را به دست بیاورند. این پیروزی تغییر از تعصب و کوته‌بینی به روشنگری و صبر بود.» (اکونومیک رویو ۹ خرداد)
«قدرت حجت‌الاسلام محمد خاتمی احتمالا توسط محافظه‌کاران تندرو و بنیادهای قدرتمند و همچنین مجلسی که اکثریت آن در دست حامیان رقیب شکست‌خورده خاتمی است، محدود خواهد شد.» (تایمز، ۵خرداد)  «بیشتر آمریکایی‌ها از مطالبی که راجع به نتیجه شگفت‌انگیز انتخابات ایران خوانده‌اند، احتمالا با خود خواهند گفت: خوب، چه چیز تازه‌ای رخ داده است؟ آمریکایی‌ها با توجه به تجارب بد گذشته، حتی آنچه را که در ایران جریان اعتدال می‌نامند در تضاد و علیه آمریکا می‌دانند… . اما نمی‌توان از این نکته چشم پوشید که نتیجه انتخابات نشانی از خواست مردم برای تغییر است. برتری سه بر یک خاتمی چیز قابل اغماضی نیست، روی‌آوردن به او از میل و جست‌وجوی ایرانی‌ها به‌خصوص جوانان و زنان برای تغییر حکایت دارد. هرچند خاتمی تا آگوست بر مسند ریاست‌جمهوری نخواهد نشست اما همگی منتظر نتیجه رای خود هستند. خاتمی با توجه به تجربه قبلی خود در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یاد گرفته است با احتیاط پیش برود. اما با این وجود خاتمی نمی‌تواند مردم را که خواستار انعطاف‌پذیری بیشتر دولت و کاهش بایدهای افراطی سیاسی هستند، منتظر بگذارد… . آنچه برای آمریکایی‌ها حایزاهمیت است، سیاست خارجی خاتمی است. هر چند حرف اصلی را در سیاست خارجی ایران، رهبر ایران می‌زند اما در شعارهای انتخاباتی کمپین خاتمی نسبتا از آزادی ارتباط و گفت‌وگو با غرب سخن می‌گفت. آمریکا لازم است واکنشی درست به این قضیه داشته باشد.» (وال‌استریت‌ژورنال، اول ژوئن ۱۹۹۷‌، ۱۱ خرداد ۱۳۷۶)
«انتخاب معنا‌دار خاتمی نشان از روند رو به افزایش اعتدال در ایران دارد. اما این امر به این معنی نیست که آمریکا از سیاست‌های خصمانه خود در قبال ایران کوتاه خواهد آمد. هرگونه واکنشی در این مورد منوط به حرکت عینی ایران در قبال مسایل مابین دو طرف است (وال‌استریت‌ژورنال ۲۸اگوست)  «انتخاب خاتمی ممکن است باعث خواست عموم جهت کاستن از فشار تحریم‌های آمریکا علیه ایران شود، امری که خواست واشنگتن و بسیاری از متحدان اروپایی او نیست. اما هرگونه واکنش آمریکا باید منوط به رفتارها و تغییر موضع سیاسی ایران به سیاست‌هایی باشد که این تحریم‌ها را باعث شده است.» (نیویورک‌تایمز ۲۶ می)  «… روزنه‌های بزرگی در روابط خارجی ایران گشوده شده است به‌نحوی که فرصت‌های زیادی برای پیشرفت مهیا شده است. بعد از انتخاب خاتمی به‌عنوان رییس‌جمهور روابط معمول و باثبات‌تری بین تهران و پایتخت‌های غرب و واشنگتن ایجاد شده است.
هم از تهران و هم از واشنگتن صداهای دوستانه‌ای به گوش می‌رسد و امید به ایجاد رابطه دیپلماتیک دارند. کشورهای اروپایی و ژاپن منتظر عکس‌العمل آمریکا در برابر ایران هستند اما به نظر می‌رسد آنها خود را آماده دوستی و ارتباط با ایران کرده‌اند و در صورت عدم واکنش آمریکا، آنها خود دست به عمل بزنند.
در توکیو مقامات ژاپنی خبر دادند که آنها دوباره دادن وام و حمایت مالی از ایران برای ایجاد سد روی دریاچه کارون را در دستور خود قرار داده‌اند؛ امری که در ۱۹۹۵ و تحت فشار آمریکایی‌ها متوقف شده بود.
همچنین به نظر می‌رسد انتخاب خاتمی امکانات جدیدی در ارتباط با کشورهای عربی و خلیج‌فارس گشوده است. عربستان سعودی در این مدت نشان داده که در تلاش برای گفت‌وگو و ارتباط با ایران است.
با همه این توصیف‌ها، خاتمی در سیاست داخلی، جایی که امید دارد بیشترین تاثیر را داشته باشد با مشکلات زیادی روبه‌رو شده است. رییس‌جمهور منتخب ۵۴ساله ایران در ۱۰هفته گذشته رایزنی‌های فشرده‌ای را برای تعیین کابینه و سیاست‌های خود داشته است و تلاش دارد تا هم حس مشارکت مردم را تقویت کند و هم زمینه تغییر قریب‌الوقوع را مهیا کند؛ امری که به نظر می‌رسد با وجود مجلس راست ایران و گروه‌های راست تندرو بسیار سخت باشد.» (میدل‌ایست‌اکونومی داجست، ۸ آگوست ۱۹۹۷)

منبع: شرق

:::::