نهضت مشروطه
بازنگری اجتماعی در داوری تاریخی
داوری درباره قیامهای شکست خورده از این منظر سخت مینماید که برای ما «حقیقت» عمدتاً در موضع «قدرت» معنا یافته و تقصیر تاریخی و اجتماعی گسستهای ملی که مانع قدرت یافتن قیامها در نقاط عطف شده و آنها را که میتوانسته همچون تجربه قیام مشروطهخواهان علیه استبداد صغیر به حرکتی ملی و موفق بدل شود ناکام کرده، به حساب ضعف عقیده و عمل قیامکنندگان (یا وابستگی آنان به بیگانه) گذارده میشود.
دیدگاه امام خمینی در باره جنبش مشروطه
باید از تاریخ عبرت ببریم و این تاریخ در زمان مشروطه اینطور بود. در زمان مشروطه آنهایی که میخواستند ایران را نگذارند به یک سامانی برسد و چماق استبداد تا آخر باقی بماند، بین افراد، دستجات، احزاب اختلاف انداختند.... بعد هم این اختلافات موجب شد که یک دسته از آن غربزدهها بریزند و به اسم مشروطه بگیرند مقامات را و استبداد به صورت مشروطه بر این ملت تحمیل کنند و دیدید که چه شد.
درک عامه و علما از مشروطه تا زمان انقلاب مشروطه، درکی سازگار با اسلام بود
اولا عدالت خانه مفهوم قدیمی است و اختصاص به روشنفکران نداشت. دوما از خواسته های روحانیون پیدا است که مشکلی در نظم عالم نمی دیدند. هر چند فضای آن دوره، فضای ناکارآمدی مطلق بود. حکومت قاجار، به ویژه در دوران مظفرالدین شاه به شدت ناکارآمد بود. شاهی که برای درمان بیماری به خارج می رفت در حالی که پول نداشت. او برای تامین هزینه سفر کشور را به حراج گذاشت. اما از نظر روحانیون، مشکلات مثلا با انجام آن خواسته ها و عادل شدن شاه حل می شد و نیازی به بنیان تازه نمی دیدند.
مرحوم نائینی بذری کاشت که ثمره آن در اندیشه امام می بینیم
مرحوم نائینی به درستی متوجه شد که حکومت مطلوب، همان حکومت مشروط است. اما در تشخیص جریان منحرف غالب، که حداقل ناتوان از درک آزادی و دموکراسی و مناقشات آن است، حق با شیخ فضل الله است. پاسخ اجمالی بنده، هم در مورد ایشان و هم در مورد مرحوم نائینی، منفی است. اما به هرحال، نگاه نائینی نوگراتر بود و شما جمع میان سنت و مدرنیته را در نائینی بیشتر مشاهده می کنید.
بررسی کارنامه روحانیت در هواداری و ستیز با مشروطیت
مهم ترین تاثیر شیخ در جریان تدوین متمم قانون اساسی است. اصل دوم که نظارت شرعی مجتهدین بر تدوین قوانین است، به پیشنهاد وی البته با جرح و تعدیل در لایحه او، در قانون اساسی گنجانده می شود. در باب نظارت شرعی علما، میان روحانیون چه موافق مشروطه و چه مخالف مشروطه توافق وجود داشت و علمای نجف آن را تصدیق می کنند. دیگر مسئله که اکثریت روحانیت در آن وحدت نظر داشتند، استقلال محاکم شرع از محاکم عرف بود چراکه قضاوت یکی از جلوه های مهم قدرت روحانیون بود.